JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

294 HOOFDSTUK 5
Het nieuwe allegorisch personage, De Vinding, heeft alles gadegeslagen en treedt
naar voren. Zoals eerder gesteld, noemde Kinker de wonderbare kwaliteit van de poëtische
verbeeldingskracht wel vaker “vinding”, omdat de dichter volgens hem niet via
theoretische abstracties dieper inzicht in de werkelijkheid kreeg, maar dankzij het
vermogen om analogieën tussen de materiële en de geestelijke werkelijkheid te ‘vinden’.
Dit personage, Vinding, opent de vaas en neemt er het perkament uit waarop
de naam staat van het lichtende voorbeeld dat de Nederlanders hoop moet bieden in
deze benarde tijden. Uiteraard is Wattier de uitverkorene.
De vereniging van het verhevene met het schone draait uit op de redding van de damsel
in distress, niet door één of andere koene ridder op een wit paard, maar doordat ze
in zichzelf de kracht vindt om terug te vechten: Nederland, verpersoonlijkt door de
Nederlandsche Maagd, verpersoonlijkt door Wattier, zal deze moeilijke tijden overwinnen
door terug te grijpen naar het glorieuze verleden en troost, inspiratie en hoop
te vinden in dat wat Nederland ooit groots maakte.
De priester van het verhevene geeft in zijn eerste optreden al een voorafspiegeling van
wat zal gebeuren. Hij wordt verdrukt door de naderende storm, hij wordt letterlijk
verplicht een kniebuiging te maken. Maar al gauw staat hij weer op, en – in een dergelijk
allegorisch stuk van wezenlijk belang – onmiddellijk daarna gaat hij in dialoog
met de priester van het schone. Het is niet zoals in de strikt kantiaanse invulling,
waarin het verhevene en het schone twee duidelijk verschillende concepten zijn, maar
eerder zoals in Schillers huwelijk van het schone en het verhevene: “Nur wenn das
Erhabene mit dem Schönen sich gattet, und unsre Empfänglichkeit für beydes in
gleichem Maaβ ausgebildet worden ist, sind wir vollendete Bürger der Natur” (Schiller
1963:53).
En zoals Schiller koppelt Kinker esthetica expliciet aan volksopvoeding – in de
gestalte van de Nederlandsche Maagd wordt het hele publiek (en eigenlijk het hele
Nederlandse volk) aangesproken – en daarvoor is zowel het schone als het verhevene
belangrijk. Een en ander kan verduidelijkt worden door een ander begrippenpaar van
Schiller, begrippen die nauw verwant zijn aan het verhevene en het schone, en die die
esthetische begrippen nauwer op het menselijk handelen betrekken, Anmut en
Würde.
Schillers essay “Über Anmut und Würde” (1793) vertrekt vanuit de Griekse legende
van de gordel van Venus: Venus is de godin van de schoonheid, maar haar gordel verleent
gratie aan degene die hem draagt – Juno leent de gordel om Jupiter te kunnen
verleiden (XIV, 197-223. Homerus 1989:216-217). Gratie is dus verwant aan
schoonheid, maar is – in tegenstelling tot het schone – eerder een attribuut: “Anmuth
ist eine bewegliche Schönheit; eine Schönheit nehmlich, die an ihrem Subjekte zufällig
entstehen und eben so aufhören kann” (Schiller 1962:252). Anmut, gratie, is het
schone in beweging, schoonheid van de beweging: het is niet inherent aan hetgeen
gracieus genoemd wordt, in tegenstelling tot “die Schönheit des Baues (architektonische
Schönheit)” (Schiller 1962:255). Het is ook niet de instinctieve beweging –
want die is zinnelijk, en dat zou in tegenspraak zijn met de definitie van het schone