JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

200 HOOFDSTUK 4
kenissen), van het zedelijk goede ziet. In het licht van Van Hemerts bijzondere aandacht
voor de ethische dimensie van Kants filosofie, is deze analogie van groot
belang. “Alle daarstelling, als verzinnenlijking, is of schematisch, of sijmbolisch” (Van
Hemert 1798:207-208). In een schema wordt een vorm voor een verstandsbegrip
gegeven. De gelijkenis is dus aantoonbaar, “door betoog (demonstratie)” (Van
Hemert 1798:208-209). De symbolische daarstelling is echter iets complexer:
in de sijmbolische, wordt aan een begrip, welk door de reden slegts gedacht
kan worden, doch waar aan dus geene zinnelijke aanschouwing kan evenredig
zijn, eene zoodanige aanschouwing, of bevatting gehegt, met welke
de werkzaamheid der oordeelskracht overëenkomt, doch op eene wijze,
die slegts analogisch is aan het geen zij, in ’t schematizeeren, in acht neemt:
met andere woorden, met welke aanschouwing, alleenlijk de regel, volgends
welken de oordeelskracht werkt, niet de aanschouwing zelve (dus
slegts de blote form der reflexie, niet de inhoud) overëenstemt (Van Hemert
1798:208).
Het gaat dus om een overeenkomst tussen een bepaalde vorm en een rede-idee, maar
aangezien de rede-idee onkenbaar is, kan de vorm alleen maar op basis van een analogie
van de reflectie over de vorm (niet de inhoud, want dat zou kennis impliceren)
met de rede-idee overeenkomen. “De analogie tussen het schoone en zedenlijk goede is
duidelijk te bemerken” (Van Hemert 1798:210-211). Beiden behagen onmiddellijk.
“[H]et schoone bevalt zonder eenig belang: het zedenlijk goede is noodzaaklijk met
eenig belang verbonden: doch dit belang is niet van dien aard, dat het vóór het oordeel
over het welgevallen ga; maar wordt even daar door allerëerst bewerkt” (Van
Hemert 1798:211). In het schone is de vrijheid van de verbeelding in overeenstemming
met het verstand, en in het zedelijk goede is de vrijheid van de menselijke wil
in overeenstemming met de Rede. En, ten slotte, beiden claimen een universele geldendheid.
Zoals blijkt zijn er wel degelijk nog verschillen: het is een analogie, geen
gelijkenis. Maar – zoals Allen Wood stelt – het schone ondersteunt het goede:
“Enjoyment of the beautiful is therefore an experience that is capable of reminding
us of what is morally good, and representing morality in a way that appeals to our
feelings and imagination” (Wood 2005:162).
Hoewel Kant ‘esthetica’ heel breed (en typisch achttiende-eeuws) als ‘leer der gewaarwordingen’
beschouwt, is zijn derde Kritik vooral voor de kunstfilosofie van cruciaal
belang geweest. Paul Guyer beklemtoont echter dat Kants opvatting van zuivere
schoonheid impliceert dat smaakoordelen over kunst – die noodzakelijk door de zinnelijke
mens gemaakt is – nooit zuiver zijn. “Pure aesthetic judgments on crustacea
and foliage, of course, are disinterested; but judgments on the fine arts are never pure
– they always involve recognition of the human intentionality that lies behind works
of art” (Guyer 1990:141).