JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

LICHT IN DE NEDERLANDSE DUISTERNIS 109
delssohn, CM], Hogarth, Winckelmann, en een klein getal anderen: terwyl
er velen aen den ingang wachten om ingelaeten te worden: – doch er
zyn er onder dezen, die ik vrees dat men zal afwyzen (Van Goens in Mendelssohn
1774:xiii-xiv).
Van Goens doet er nog een schepje bovenop: hij zegt dat hij het nog niet over Baumgarten,
Kames en een aantal anderen gehad heeft; “doch, myne lieve landgenoten! ik
vrees dat gyl. in dit alles zoo versch invalt, dat men u niet op eens zoo ver weg leiden
moet” (Van Goens in Mendelssohn 1774:xiv). De combinatie van filosofie en literatuurstudie
moet dus dringend ook in Nederland ingevoerd worden, omdat zo ook
Vondel en Antonides naar waarde geschat zouden kunnen worden, op voorwaarde –
zo voegt Van Goens er met een opgeheven vingertje aan toe – dat nil admirari ook
in die gevallen geldt. 14
De vertaling van Mendelssohns essay kan als eerste inleiding dienen. Mendelssohn
werd al eerder vertaald – de Verhandeling over de zedelyke gevoelens werd vertaald door
Van Goens’ vriend Johannes Petsch – en is dus geen volslagen onbekende in Nederland.
“Had hy daer zyne wysgerige nasporingen uit de letterkunde opgehelderd, hier
gebruikt hy de wysbegeerte om de fraeje wetenschappen licht by te zetten” (Van
Goens in Mendelssohn 1774:xvi). Van Goens beweert nagenoeg alle werken over het
verhevene gelezen te hebben, inclusief het anonieme werk over het verhevene in de
gewyde Schriften. Van Goens bedoelt het Vertoog wegens het verhevene, en de welsprekendheid,
in de gewyde schriften uytblinkende uit 1766, een werk dat in feite een lange
aaneenschakeling is van voorbeelden uit de Bijbel waarin in een eenvoudige stijl
uiting gegegeven wordt aan de verhevenheid van God en Zijn daden, zonder enige
reflectie op de betekenis van concepten als het eenvoudige en het verhevene. Nergens,
ook niet in dat recente werk (waarvoor Van Goens enkel wat spot over heeft 15 ),
heeft hij iets beter gevonden dan de verhandeling van Mendelssohn.
De onderwerpen die Moses behandeld, zyn ook door anderen, en kundige
mannen onderzocht. Om Moses recht te schatten, moet men eerst hem
bestuderen, en dan alle zyne mededingeren vraegen. Alles wat men goeds
by hen vind, begrypt men klaerder, om dat men Moses gelezen heeft: en
meent gy iets nieuws by hun ontdekt te hebben, zoo bevind gy straks dat
zy dwaelen. In een woord hy heeft al het goede van hun, en gene van hun
misvattingen. En het goede zelfs is hy aen hen niet verschuldigd, hy heeft
het van zich zelven (Van Goens in Mendelssohn 1774:xviii-xix).
Naast het oorspronkelijke genie dat Van Goens in Mendelssohn ziet – alles is Mendelssohns
eigen verdienste, zelfs dat wat hij bij anderen vond – is zijn Duitse voorbeeld
ook een groot literair talent. In een voetnoot houdt hij nog een pleidooi voor
het vrije vers, zonder het gevoel voor metrum uit het oog te verliezen – hij vertelt erbij
dat hij opzettelijk een fout gemaakt heeft in één van de verzen die hij zelf vertaald
heeft; “Die dit in den eersten opslag vinden, zyn de enigen, aen wier oordeel ik my
over dit alles houden wil” (Van Goens in Mendelssohn 1774:xxi,nl). Na deze hoog-