JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

82 HOOFDSTUK 2
2.4.5. Samenvattend: over het ontstaan van het verhevene en
het schone
Het verhevene en het schone blijken erg verschillend te zijn. En de basis van alle verschillen
is terug te voeren op het verschil tussen pijn en genoegen, zo stelt Burke
(1958:124). Maar in de natuur zijn er ontelbaar veel combinaties en variaties. Dus is
het mogelijk dat er objecten bestaan die kenmerken van het verhevene én van het
schone vertonen. Dat betekent nog niet dat ze daarom minder verschillend zouden
zijn. “Black and white may soften, may blend, but they are not therefore the same”
(Burke 1958:125).
Bepaalde objecten worden door ervaring geassocieerd met bepaalde gevoelens. Dat is
een fundamenteel uitgangspunt voor Burke: door ervaring worden associaties gelegd.
Tegelijkertijd stelt hij dat bepaalde objecten oorspronkelijk en natuurlijk aangenaam
of onaangenaam zijn. Dit past in zijn vertrouwen in zogenaamd natuurlijke oorzaken:
de associaties zijn gekleurd, maar er is zoiets als een natuurlijk verband tussen
object en gevoel. 95 Het empiristische uitgangspunt staat centraal, aangevuld met een
psychologische component, de associatie. 96 Via nauwkeurige observatie wil Burke tot
de natuurlijke oorzaken van gevoelens en objecten komen. Dit is een van Burkes
meest originele bijdragen aan de nog jonge discipline esthetica. Zijn voorgangers bleven
vasthouden aan een onbepaald je ne sais quoi om esthetische ervaringen te duiden;
Burke houdt het eenvoudiger 97 : Burkes onderscheid tussen het verhevene en het
schone is gebaseerd op het onderscheid tussen het gevoel van pijn en dat van genoegen.
Dat hij het verhevene hoger inschat dan het schone blijkt uit het feit dat zijn
aandacht vooral uitgaat naar de oorzaak van pijn en angst. 98 Eerst beschouwt hij de
fysieke symptomen van angst en pijn, die sterk op elkaar lijken waaruit hij besluit dat
ze een gemeenschappelijke oorzaak moeten hebben.
I conclude that pain, and fear, act upon the same parts of the body, and
in the same manner, though somewhat differing in degree. That pain and
fear consist in an unnatural tension of the nerves; that this is sometimes
accompanied with an unnatural strength, which sometimes suddenly
changes into an extraordinary weakness; that these effects often come on
alternately, and are sometimes mixed with each other (Burke 1958:131-
132).
Volgens Burke is het enige verschil dat pijn via het lichaam op de geest inwerkt, en
angst via de geest op het lichaam. Geest en lichaam zijn zo nauw verbonden dat het
schier onmogelijk is dat de twee iets verschillends ervaren. Met andere woorden: als
het lichaam alle symptomen van angst of pijn ervaart, kan het niet anders dan dat de
geest dit ook ervaart. 99 Als het verband tussen lichaam en geest zo dwingend is, dan
moet alles wat een onnatuurlijk sterke spanning op de zenuwen teweegbrengt, ook
gevoelens van angst veroorzaken, en dus ook een bron van het verhevene zijn. Maar
het verhevene werd gedefinieerd als een vorm van genot. Dus moet Burke verklaren
hoe pijn een bron van genot kan zijn.