JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

302 HOOFDSTUK 5
toch vermoeden dat de eenheid die in poëtische teksten mogelijk is, ook mogelijk
moet zijn voor het hele spectrum van het menselijke bestaan.
Kinkers verzen hebben als achtergrond de idee der Identiteit, van de eenheid
van het ware, het goede en het schone en worden gedragen door de
in velerlei vormen, door tal van dichters en denkers gekoesterde verwachting
van een daarop gebaseerde aardse geluksstaat (Rispens 1960:94). 34
Ook Hanou en Vis stelden de gelijkenissen met Schillers visie al vast: “in zijn literaire
opvattingen zoekt hij vooral aansluiting bij de Kantiaan Schiller” (Hanou & Vis in
Kinker 1992:16). 35 George J. Vis (1987) gaat kort in op het motto dat aan Kinkers
programmatische gedicht “De dichtkunst” voorafgaat (Kinker 1819:144-150). Kinker
citeert er uit Schillers “Über den Gebrauch des Chors in der Tragödie”, de inleiding
op Die Braut von Messina, een toneelstuk uit 1803. In dat citaat gaat het om de
opgave van de dichter om de lezer-toeschouwer niet enkel een vrijheidsdroom voor
te spiegelen, maar hem daadwerkelijk vrij te maken door het werk. De lezer-toeschouwer
moet bewust gemaakt worden van de geestelijke dimensie van het werk. De
zinnelijke wereld moet veranderd worden in een vrij werk van de geest, het materiële
aspect van de werkelijkheid moet door ideeën overheerst worden.
Dit sluit aan bij Schillers definitie van schoonheid als vrijheid in de verschijning. Het
schone voorwerp (en dus ook: het literaire werk) blijft deel uitmaken van de zinnelijke
wereld, en is dus per definitie onderworpen aan zinnelijke regels, maar doordat
die Kunstmäßigkeit niet overheerst in de waarneming – in de esthetische waarneming
gaat het om de vorm, niet de stof – slaagt het erin de bovenzinnelijke werkelijkheid
te suggereren. Het is wel bepaald door (zinnelijke) regels, maar het gaat om – met een
allusie op het genie – “eine Regel, die von dem Dinge selbst zugleich befolgt und
gegeben ist” (Schiller 1992:208), en daardoor lijkt het boven de regels uit te stijgen.
Het schone voorwerp is schoon omdat het lijkt alsof het de aardse realiteit overstijgt,
door de analogische overeenkomst met het bovenzinnelijke. In schone literatuur
wordt als het ware een brug geslagen tussen beide rijken, vandaar dat Schiller de
esthetische staat als een ideaalbeeld naar voren schuift: zinnelijk en bovenzinnelijk
zijn dan in een harmonieus spel en daarvoor moet de mens “alles innre veräuβern und
alles äussere formen” (Schiller 1962:344).
De gelijkenis met Kinkers literatuurtheorie is treffend. Vooral de wisselwerking tussen
zinnelijk en bovenzinnelijk springt in het oog (Kinkers sociale project komt minder
duidelijk naar voren in zijn poëtische en poëticale teksten 36 ). Schiller houdt echter
altijd vast aan een grens tussen beide werelden, literatuur blijft een zinnelijke
uiting. Kinker gaat een stap verder: “Het verband der beide werelden, of, wil men
liever, der twee elkander begrenzende gedeelten van de ééne en algeheele wereld
dringt zich dan met meer kracht aan onze overtuiging op” (Kinker 1819:xix). Kinker
gelooft dat literatuur en schoonheid ons erop wijzen dat stof en geest in hun diepste
kern “ééne en algeheele wereld” vormen. Voor Schiller was de ultieme bestemming
van de mens op aarde de esthetische staat, een staat waarin zinnelijk en bovenzinne-