JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

FIAT LUX! 45
89. Brody (1958:32-33) noemt Horatius, Aristoteles en Demetrius als de grote klassieken van de
literaire kritiek in Boileaus tijd. Hij beklemtoont dat Boileau erg vertrouwd was met Aristoteles’
Poëtica – Gilles Boileau werkte aan een vertaling, maar kon die niet afwerken voor zijn dood in
1669.
90. Dit je ne sçay quoy de sublime waardoor het verschrikkelijke toch kan verbonden worden met
esthetisch genot zal in de achttiende eeuw opgepikt worden, en uiteindelijk tot een nieuwe
invulling van het verhevene leiden. Kerslake (2000:57) waarschuwt echter: “One must guard
against the temptation to read into Boileau’s term ‘obscurité’ notions which are developed only
in the eighteenth century – in particular, connotations of a power that is almost threatening by
virtue of its overwhelming greatness. Here the conjoined terms ‘élégante et majestueuse’ convey
solemnity rather than menace.”
91. Voor een uitgebreide bespreking: zie Kerslake (2000:45-56).
92. De kritiek dat de moderne enkel oog heeft voor zijn eigen verwezenlijkingen en in cirkeltjes
ronddraait, gebruikt Jonathan Swift in zijn satire The Battle of the Books (1704). De loop van het
verhaal wordt plotseling onderbroken om een anekdote te vertellen over een bij en een spin. De
spin zit zeer zelfvoldaan in haar web, en wordt verstoord door de bij. In de discussie die daaruit
voortkomt, verwijt de spin aan de bij dat zij maar een zwerver is, die overleeft door te stelen, terwijl
zijzelf, met behulp van haar “improvements in mathematics” (Swift 1704:153), met materialen
die zij helemaal alleen uit zichzelf gesponnen heeft, een kasteel gebouwd heeft. De bij antwoordt
smalend: “in short, the question comes all to this; whether is the nobler being of the
two, that which, by a lazy contemplation of four inches round, by an overweening pride, feeding
and engendering on itself, turns all into excrement and venom, producing nothing at all but flybane
and a cobweb; or that which, by a universal range, with long search, much study, true
judgment, and distinction of things, brings home honey and wax” (Swift 1704:153-154).
93. Althans, zo stelt Boileau het voor. Eigenlijk wijst Le Clerc (en deze passage wordt door Le Clerc
als duidelijk van zijn hand, en niet die van Huet gemarkeerd) op de ongelukkige Latijnse vertaling.
Volgens hem duidt het fiat lux op een ‘maken’ van het licht. “Il ya proprement, dans
l’Hebreu, que la lumiere soit, & la lumiere fut; ce qui a meilleure grace que de dire: que la lumiere
soit faite, & la lumiere fut faite, car a lire ces dernieres paroles, on dirait que Dieu commanda à
quelque autre Etre de faire la lumiere, & et que cet ature Etre la fit” (Le Clerc 1706:212-213).
94. Zie voor een recente bespreking van deze “Querelle du Fiat lux”: Till (2006:193-209).
95. Monk noemt Boileaus opmerking “en parlant du Sublime, il est lui-mesme tres-sublime”
(1966:334) “a neat turn of phrase that is to be echoed for many years in England” (Monk
1935:30).
96. Delehanty (2005:153) lijkt Boileaus definitie tot dit ene element te vernauwen: zij ziet een verschuiving
van poëtica naar esthetica in “the revised definition of the sublime that Boileau offers
in his 1710 ‘Réflexion X,’ which abruptly dismisses any statement about the character of the
artist or the qualities of the art object in favour of exclusive attention to the sentimental reaction
of the audience as the sole arbiter of a work’s excellence.”
97. Delon (1986) ziet de betekenisrijkdom van het begrip “énergie” als crucial voor de evolutie van
het verhevene in de achttiende eeuw: “Par sa voix, la philosophie des Lumières laïcise le sublime
sans l’édulcorer. A l’ancienne interprétation théologique, elle substitue une théorie de la religion
et une esthétique. Il est significatif que le même mot, énergie, désigne à la fois le dynamisme de la
matière et la force créatrice de l’homme, la puissance de la nature et celle de l’art” (Delon
1986:70).
98. Johnson (1969:61) noemt dit streven naar zelfcontrole “the raison d’être of Neo-Classicism: to
direct and control the emotions in such a way as to produce personal and public equilibrium.”