JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

192 HOOFDSTUK 4
de eerste maal, beandwoord, en zyne overhaaste gevolgtrekking, dat ‘er,
namelyk, voor ons, geene Metaphysica, als wetenschap, bestaan kan, ten
eenemaal wederlegd (Van Hemert 1796a:xii).
Van Hemert stelt dat de common sense-filosofen – hij noemt, onder anderen,
Beattie 33 – Hume niet goed begrepen hadden; het was wachten op Kant om de conclusies
van Hume ten volle door te denken. “Het beroep op het gemeene menschenverstand
kwam, den Britten, een veel bekwaamer en gemaklyker middel voor, om
Hume te doen zwygen” (Van Hemert 1796a:xiii). Van Hemert ontkent het belang
van het gezond verstand niet, maar beschouwt het als veel te oppervlakkig om in
diepgravende filosofische vraagstukken aan te wenden. “Beitel en hamer zyn zeer
goed, om een stuk timmerhout te bearbeiden: maar tot plaatsnyden moet men de
graveernaald gebruiken” (Van Hemert 1796a:xiv). “Door Hume uit zyne dogmatische
sluimering wakker gemaakt” (Van Hemert 1796a:xv), heeft Kant de graveernaald
opgenomen.
Van Hemert besluit zijn inleiding met een lange tirade over de moeilijkheden en misverstanden
die Kants nieuwe benadering van de filosofie teweeg bracht. Aangezien
niemand in Nederland de pen opnam om Kant te introduceren – Van Hemert vermeldt
wel dat Hennert (zoals eerder aangegeven) die intentie had, maar er niet toe
gekomen is – heeft hij die taak op zich genomen. Tijdens de voorbereidingen daarvan
kreeg hij echter Versuch über die ursprünglichen Grundlagen des menschliches Denkens,
und davon abhängigen Schranken unserer Erkentnisz van Friedrich Gottlob Born in
handen. Dit werk werd de basis van de Beginzels. Van Hemert stelt zoveel mogelijk
het Duitse jargon van Kant overgezet te hebben naar verstaanbare Nederlandse woorden.
Dit alles met het doel de atheïsten en sceptici de mond te snoeren: voor de theoloog
Paulus van Hemert blijft de kritische wijsbegeerte erg vroom. Het is niet zijn
bedoeling de godsdienst volgens de kantiaanse filosofie te interpreteren, zegt hij uitdrukkelijk,
maar wel aan te tonen dat Kant de religieuze zaak dient. 34 Plat en Wielema
wijzen er terecht op dat Van Hemert het gehele filosofische project van Kant in
die optiek leest en presenteert.
Het is dan ook vooral in Kants ethiek geweest dat hij geïnteresseerd was
en diens veiligstelling van vrijheid, onsterfelijkheid en God als eisen van
het moreel bewustzijn, als voorwerpen van een redelijk geloof. De rest van
Kants filosofie diende hem vooral als middel voor deze veiligstelling (Plat
& Wielema in Van Hemert 1987:16).
Ik bespreek eerst het project van Kant, in functie van de bespreking van het verhevene.
Daarna volgt een samenvatting van de “Analytik des Schönen”, en dan de
bespreking van het verhevene in Van Hemerts Beginzels.