JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

24 HOOFDSTUK 1
faculty implied by and discriminatory of that nexus of subtle, varying factors – of
which none but the greatest writers are ever constantly aware – factors which are subsumed
in that arch-Longinian word kairos” (Brody 1958:41). In een voetnoot vermeldt
Brody (1958:47) nog dat Boileau kairos vertaalt als “à propos” (en de variant
kairioos als “où il faut”), wat kairos verwant maakt aan gepastheid en decorum, centrale
concepten uit de classicistische doctrine. 69
Longinus stelt de regel voor geslaagde literatuur: “de kunst is pas volmaakt als men
haar aanziet voor natuur, en de natuur is geslaagd wanneer zij de kunst binnenin zich
verbergt” (XXII, 1. Longinus 2000:58). Om daaraan te kunnen voldoen moet de
auteur over een zeker savoir beschikken: “the interiority of the mental faculty intended
by savoir is defined, in its vagueness, as a seasoned response to a work’s innermost
exigencies” (Brody 1958:47).
savoir implies a knowledge which not only transcends the limited skills of
the grammarian, but, more important, is broad enough to embrace and
recapitulate the notions of “génie,” “esprit,” and “talent” […] savoir has to
do as well with “goût.” […] it would seem that the savoir, which in
Boileau’s terms controls an aberrant “nature,” judged at least by its functional
closeness to the words “génie,” “talent,” “secret”, and “goût,” has
itself more to do with “nature” than “art.” One suspects that Boileau’s
accommodation of both elements in the traditional nature-judgment
dichotomy by the single notion, savoir, points past the classical compromise
or fusion between the two terms to a more basic confusion (Brody
1958:51).
Er is nóg een term toe te voegen aan deze cluster van vage omschrijvingen 70 : “esprit
[…] not merely an innate potential, but an effective creative power, having as much
to do with judgment as with gift” (Brody 1958:59). Deze creatieve kracht wordt bij
de grootste dichters vergezeld van een “influence secrète of Heaven”, en wordt dan
aangeduid met raison (Brody 1958:62). Het gebruik van een zo beladen term als raison
heeft ook een polemisch doel: Boileau, als één van de leidende verdedigers van de
anciens, gebruikt het woord duidelijk niet in de betekenis die de modernes eraan
geven. “La «raison» de Boileau n’a rien de commun avec la raison de Descartes ni
avec celle de Fontenelle” (Fumaroli 2001:155). Brody (1958:74) drukt het verschil
kernachtig uit: “As a creative and critical faculty raison had more to do with the
expression avoir raison than with the verb raisonner.” Tegenover de droge, ongeïnspireerde,
wetenschappelijke benadering van de modernes enerzijds en de gezwollen,
gezochte stijl van de précieux 71 anderzijds, staat Boileaus nadruk op het superieure
inzicht van de goede smaak, geruggensteund door Longinus. 72 Brody (1958:79-87)
toont aan dat Boileaus geliefde metafoor voor dit inzicht het licht en het zicht is.
Rede is voor hem niet zozeer het instrument van wetenschappelijke en maatschappelijke
vooruitgang (zoals het vooral in de achttiende eeuw opgang maakt), maar wel “a
partner in the act of revelation, a tool of ‘insight’” (Brody 1958:87). Die religieuze
dimensie maakt deel uit van het je ne sais quoi dat Boileau centraal stelt in zijn Traité