12 ileri kurs1 - Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği

TRANSFÜZYONA BA⁄LI DEM‹R YÜKLENMES‹
Girifl: Demir, yaflamsal önemi olan eser element olmas› nedeni ile son y›llarda demir düzenlenmesinde ve metabo-
lizmas›nda önemli ilerlemeler olmufltur. Demirin emilimi, tafl›nmas›, fonksiyonlar›n› yapmas› ve depolanmas› esnas›nda
ya Ferröz (Fe +2 ) veya Ferrik (Fe +3 ) denilen oksidasyon durumunda hareket eder. Demirin elektron de¤iflimi, redoks
aktivitesi yararl› ve gerekli bir durum iken, demir fazlal›¤› durumunda oluflan serbest demir prooksidan olarak serbest
oksijen radikallerinin yap›lmas›na yol açar. Antioksidanlar taraf›ndan yeteri kadar detoksifiye edilemeyen serbest radikaller
hücreler için zararl› olmaya bafllar (1).
Dünyada her y›l 14 milyon ünite kan toplanarak transfüze edilir. Yaflam› transfüzyonlara ba¤l› hastal›klarda, transfüzyonla
verilen demir, transferrin kapasitesini aflarak serbest demir olarak dolafl›r, kalp, karaci¤er ve endokrin bezler
gibi organlarda birikerek önemli mortalite ve morbidite art›fl›na neden olur (2).
Demir metabolizmas›: Vücuda giren demir ile ç›kan demir miktar› 1-2 mg’d›r. Diyette demir, k›rm›z› ette bulunan
hemoglobin ve myoglobulinden kaynaklanan hem demiri (Fe +2 ) veya et d›fl› kaynaklardan al›nan hem olmayan demir
(Fe +3 ) fleklindedir. Diyette bulunan Fe +3 , demir redüktaz enzimi ile Fe +2 flekline dönüfltükten sonra divalan metal tafl›y›c›
- 1 (DMT1) ile duodenal enterositlere girer. Demir eksikli¤inde; demir redüktaz ve DMT1 artarken, demir fazlal›-
¤›nda azal›r. Emilimi takiben Fe +2 ’in bir k›sm› enterositlerde ferritin olarak depolan›rken, geri kalan› tekrar demir oksidaz
ile Fe +3 flekline dönüflür, ferroportin yolu ile plazmaya geçer, ferroportini ise hepsidin kontrol eder. Son zamanlarda
hepsidinin enterositlerde, makrofajlarda, hepatositlerde ve plasenta hücrelerinde ferroportin ile beraber demir homeostaz›n›
sa¤lad›¤› gösterilmifltir. Hepsidin demir eksikli¤i durumunda azal›rken, demir fazlal›¤› durumunda artar.
Plazmaya geçen Fe +3 transferrin ile tafl›n›r, transferin demir kompleksi portal ven yolu ile karaci¤ere gelir, karaci¤er
hücrelerinde ve makrofajlarda transferin reseptörlerine (TFR) ba¤lan›r, hepsidin kontrolunda ferroportin yolu ile hem
sentezi için eritroblastlara gider ve ferritin olarak depolan›r. Yafllanm›fl eritrositler karaci¤er, dalak ve kemik ili¤indeki
makrofajlar taraf›ndan fagosite edildikten sonra hem demiri ortaya ç›kar, ferritin olarak depolan›r, gerekti¤inde dolafl›ma
sal›n›r. Transferine ba¤lanan demir (TBI) ) toksik de¤il iken, transferrine ba¤l› olmayan demir (NTBI) veya labil moleküler
komponenti labil plazma demiri (LPI) toksiktir ve zararl› hidroksi radikallerin üretimine kat›l›r (1,2,3).
Demir fazlal›¤› nedenleri: Demir fazlal›¤› kal›tsal demir metabolizmas› hastal›klar›nda veya edinsel düzenli kan
transfüzyonlar›nda olmaktad›r (1,4,5).
Kal›tsal demir metabolizmas› hastal›klar›:
a. Herediter hemakromatozis
i. Tip I - Klasik eriflkin tip (HFE gen)
ii. Tip II a- Jüvenil hemokromatozis (HJV gen)
iii. Tip II b- Jüvenil hemokromatozis (HMAP gen)
iv. Tip III – Eriflkin tip (TFR2)
v. Tip IV- Ferroporin hastal›¤›
b. Di¤er genetik hastal›klar
i. Ferritin gen mutasyonu ( FTH ve FTL genleri)
ii. Hipotransferrin ve atransferrinemia (TF gen)
iii. Aserüloplazminemi (CP geni)
iv. DMT1 gen muyasyonu
v. Gracie sendromu (Fellman Sendromu) (BCS1L geni)
vi. Tip III– Eriflkin tip (TFR2)
- 122 -
Prof. Dr. Duran CANATAN