Hazard anticipation of young novice drivers - SWOV

Belangrijk is dat zowel bij zichtbare latente gevaren als onzichtbare
latente gevaren, het anticiperen op die gevaren automatisch kan verlopen,
zonder dat men zich daar van bewust is en gecontroleerd en bewust kan
verlopen. Dat het anticiperen op latente gevaren zowel automatisch als
gecontroleerd kan verlopen, is duidelijk gemaakt aan de hand van een
raamwerk dat ontwikkeld is door Brouwer & Schmidt (2002). In dit
raamwerk staan mentale representaties of schemata centraal. Wanneer men
rijdt, ontvouwen zich schemata in interactie met externe stimuli (dat wat de
bestuurder ziet) en interne stimuli (dat wat de bestuurder voelt). Het
dominante overkoepelende schema dat op een bepaald moment in de tijd is
geactiveerd, stelt de bestuurder in staat relevante informatie uit de weg- en
verkeerssituatie te selecteren en op toekomstige gebeurtenissen te
anticiperen. Het activeren en deactiveren van schemata verloopt met name
voor ervaren bestuurders meestal automatisch. Soms, wanneer het voor de
bestuurder moeilijker en/of complexer wordt, verloopt het activeren en
deactiveren van schemata echter gecontroleerd. Hoe dat precies zou kunnen
verlopen, maakt het raamwerk van Brouwer & Schmidt duidelijk.
Het raamwerk van Brouwer & Schmidt is gebaseerd op het model van
Norman & Shallice (1986) over gewilde en automatische controle van gedrag
en bevat elementen uit het 'zero-risk' model over rijgedrag dat ontwikkeld is
door Näätänen & Summala (1974). In tegenstelling tot Norman & Shallice
bieden Brouwer & Schmidt ruimte aan emotionele en motivationele
processen die de al dan niet geautomatiseerde gedragskeuze beïnvloeden en
speelt aandacht niet alleen een rol bij de gecontroleerde processen, maar ook
bij de automatische processen. Ten slotte menen Brouwer & Schmidt, in
tegenstelling tot Norman & Shallice, dat aan handelingen een mix van
automatisch en gecontroleerd processen ten grondslag ligt en dat het gedrag
soms meer in de richting van automatisch en soms meer in de richting van
gecontroleerd gaat.
In Hoofdstuk 3 wordt voorts verondersteld dat de 'hypothese van het
somatische stempel' (the somatic marker hypothesis) van Damasio (1994) een
rol zou kunnen spelen bij de selectie van het dominante schema. Somatische
stempels zijn korte lichamelijk prikkels (bijvoorbeeld even zweten) die ook
wel secundaire emoties genoemd worden. Het gaat in feite om het zeer kort
herbeleven van de gevoelens die men had bij een gelijksoortige gebeurtenis
in het verleden, waarin het latente gevaar manifest is geworden. Deze
somatische stempels zouden het proces van de selectie van het dominante
schema kunnen versnellen en daarmee ook de snelheid waarmee het latente
gevaar 'gezien' wordt en beslissingen worden genomen. In Hoofdstuk 3
wordt aangenomen dat jonge beginnende bestuurders minder uitgewerkte
278