Download de pdf van het jaarboek. - Wiardi Beckman Stichting

klassenstrijd tot socialistische mensen opvoedt: de opvoeding
tot ‘mens’ is oneindig veel meer dan de opvoeding tot klassenstrijder.
Die mensvorming veronderstelt arbeid van volksopvoeding,
dat wil zeggen van een voorhoede van toegewijde
pedagogen die zich één weet met het strijdende proletariaat.
De ‘volksopvoeder’: naar Bannings eigen getuigenis en die
van zijn naaste medestanders was dit de kern van zijn zelfbeeld
en zijn eigen besef van roeping.14 Twee jaar eerder, bij zijn eerste
optreden als redactielid van De Blijde Wereld, had hij al aan-
gekondigd ‘dat wij met elkaar strijden, om de ziel in het prole­
tariaat te wekken. Dat daarbij levende religie onmisbaar, ja de
stuwende kracht is, zal meer dan eens blijken.’15 Een maand
later schrijft hij: ‘Ik aanvaard ten volle het standpunt van de
klassenstrijd; ik aanvaard ten volle de strijd voor levensbelangen
ener onderdrukte klasse als zedelike plicht dier klasse met
wie ik één ben’, om onmiddellijk te preciseren dat het socialistisch
ideaal ‘oneindig veel dieper [is] dan een door kapitalistie-
se belangenstrijd vergiftigde ziel kan vermoeden’.16
Zo staan de ‘materialistische’ en de ‘idealistische’ eliteclaims
concurrerend tegenover elkaar. De één gaat ternauwernood
schuil achter het axioma van de proletarische ‘zelfgenoegzaamheid’
en de wetenschappelijke verwachting van een automatische
groei van het klassenbewustzijn in de klassenstrijd,
terwijl de ander de roeping van het proletariaat verstaat
als het historisch doorbreken van transcendente zedelijke
waarden die ook bewust door een geestelijke voorhoede
moeten worden gewekt en gevormd. Treffend is de overeenkomst
tussen beide waar het de wil tot eenwording met de ar­
beidersklasse betreft, die in beide gevallen wordt opgewekt
om een voorgetekende historische roeping gestand te doen.
Overeenkomstig is ook de objectivistische fundering van
beiderlei wekroep; die in het ene geval is gebaseerd op histo­
risch determinisme, in het andere geval teruggaat op eeu-
wig-transcendente religieuze waarden. Eigenaardig is dus de
dubbelbinding tussen de beide antagonisten, die wel effectief
141