Download de pdf van het jaarboek. - Wiardi Beckman Stichting

Nederlandse socialisme, de verderver van zijn zuivere marxistische
ziel: ‘Banning, kwekeling en zendeling van het neder-
lands vrijzinnig protestantisme, heeft de socialistische beweging
omgebogen tot een ethies-religieuze elitegemeenschap
met trekken van de morele herbewapening. Hijzelf noemde
dat personalisme. Lang na het einde van de Tweede Wereldoorlog
bezetten zijn geestelijke leerlingen nog steeds sleutelposities
in de PvdA. Zij verschillen in pragmatiek, maar belij­
den nog steeds hetzelfde vage beginsel.’
Het door Banning ontwikkelde personalisme wordt onmiddellijk
in verband gebracht met corporatistische en antidemocratische
denkbeelden, zodat de associatie met de ideologie
van de Nederlandse Unie (en met fascistische stromingen)
voor het grijpen ligt. En hoewel Bannings variant vager
en toleranter wordt geacht dan het antiparlementaire, antidemocratische
personalisme van Esprit en L'ordre nouveau, lijken
zij op elkaar wat betreft hun hiërarchisch karakter en hun
hang naar een sterk gezag. In Bannings De Dag van Morgen, geschreven
in het gijzelaarskamp van Sint-Michielsgestel, en in
Brugmans’ Denis de Rougemont en het Franse Personalisme, worden
vage moralismen over persoonlijke verantwoordelijkheid
in de gemeenschap afgewisseld met minder vage noties over
een krachtig staatsbestuur en de noodzaak van een elite van
‘bekwamen’. Bannings personalisme is daardoor een toonbeeld
van conservatisme in de meest oorspronkelijke zin:
‘Niet nuchtere aanvaarding van een ontkerstende gesekulari-
seerde wereld, niet begeleiding van en informatie over nieuwe
wetenschappelijke en technische verworvenheden, niet be­
grip voor de noodzaak van een revolutionair socialisme in de
onderontwikkelde wereld waren de uitgangspunten van zijn
plan voor De Dag van Morgen, maar paniek over de verwording,
angst voor normenverlies, verzet tegen rationalisme en
naturalisme beheersten zijn denken o f liever zijn voelen. Die
angst deed hem koersen naar het politieke midden en hij trok
met zijn bezielend woord vele weldenkende intellectuelen
146