Download de pdf van het jaarboek. - Wiardi Beckman Stichting
Download de pdf van het jaarboek. - Wiardi Beckman Stichting
Download de pdf van het jaarboek. - Wiardi Beckman Stichting
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>de</strong>ntieuze toon Bannings ‘verzet’ tegen <strong>de</strong> ‘nieuwe wetenschappelijke<br />
verworvenhe<strong>de</strong>n’ <strong>van</strong> <strong>het</strong> materialisme en <strong>het</strong><br />
positivisme, maar realiseert zich niet dat zij daarmee een rationalistisch<br />
wetenschapsgeloof omarmt waartegen Banning<br />
en <strong>het</strong> ethisch socialisme in <strong>de</strong> jaren twintig en <strong>de</strong>rtig juist in<br />
<strong>het</strong> geweer kwamen, en dat in <strong>de</strong> wetenschapsfilosofische discussie<br />
<strong>van</strong> he<strong>de</strong>n al lang een gepasseerd station is. Veel <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
argumenten die door (post)mo<strong>de</strong>rne critici <strong>van</strong> <strong>het</strong> Verlich-<br />
tings-<strong>de</strong>nken nu naar voren wor<strong>de</strong>n gebracht zijn al te vin<strong>de</strong>n<br />
in <strong>de</strong> postmarxistische geschriften <strong>van</strong> Banning en Henriëtte<br />
Roland Holst in <strong>de</strong> jaren twintig.<br />
Maar er is nog een an<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>n om <strong>het</strong> religieus socialisme<br />
wat aandachtiger en respectvoller te beschouwen dan ‘nieuw<br />
links’ zich in zijn onmacht o f onwil heeft veroorloofd. Het<br />
religieus socialisme is er immers in geslaagd <strong>de</strong> aandacht te<br />
vestigen op problemen en verschijnselen die in <strong>het</strong> marxisme<br />
notoire blin<strong>de</strong> vlekken en onvolkomenhe<strong>de</strong>n zijn. Tot die<br />
problemen behoren niet alleen <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> ze<strong>de</strong>lijke en gevoels-<br />
motieven en <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> politieke en intellectuele voorhoe<strong>de</strong>s,<br />
maar ook <strong>het</strong> complex <strong>van</strong> psychologische verschijnselen dat<br />
valt on<strong>de</strong>r trefwoor<strong>de</strong>n als ‘scheppingswil’, ‘plichtsbesef’,<br />
‘roeping’ en ‘charisma’. Vooral waar <strong>het</strong> <strong>het</strong> ‘roepingscomplex’<br />
betreft is <strong>de</strong> godsdienstige taal en <strong>de</strong>nkwereld interessant,<br />
omdat zij, hoewel op een vervreem<strong>de</strong> en vervreem<strong>de</strong>n<strong>de</strong> manier<br />
(in dit opzicht doe ik geen afstand <strong>van</strong> <strong>de</strong> godsdienstkri-<br />
tiek <strong>van</strong> Marx en Nietzsche) psychologische en sociologische<br />
realiteiten waarneemt die el<strong>de</strong>rs niet eens wor<strong>de</strong>n gezien,<br />
hoewel zij juist die sociale alchemie, dat geheimzinnige<br />
‘Münchhausense’ punt <strong>van</strong> oorsprong raken waar <strong>de</strong> morele<br />
en intellectuele nieuwvorming zich een weg baant en <strong>de</strong><br />
dommekracht <strong>van</strong> <strong>het</strong> bestaan<strong>de</strong> weet te breken. Hoewel met<br />
zeker recht kan wor<strong>de</strong>n gesteld dat godsdienstige opvattingen<br />
plaatsver<strong>van</strong>gend zijn voor datgene wat men met wetenschappelijke<br />
mid<strong>de</strong>len (nog) niet verklaren kan, moet men<br />
ook <strong>de</strong> keerzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze stelling laten gel<strong>de</strong>n: dat <strong>de</strong> huidige<br />
158