Download de pdf van het jaarboek. - Wiardi Beckman Stichting

meentelijk programma van 1946 tot de formulering van een
nieuwe hoofdtaak voor de gemeenten, namelijk het aankweken
van ‘een socialistische gezindheid, zich uitende in het
overwinnen van een op eigen belang gericht streven door gemeenschapszin’.
Want ‘de nieuwe maatschappij die ons voor
ogen staat heeft niet alleen tot voorwaarde een wijziging in de
economische en sociale verhoudingen, maar daarnaast ook
een grondige verandering in de geesten der mensen. Een socialistische
maatschappij kan slechts gedragen worden door
gemeenschapszin.’3
Z o kreeg het gezindheidssocialisme met zijn nadruk op de
‘nieuwe mens’, dat in de tweede helft van de jaren dertig
de sdap steeds meer ging beheersen, een prominente plaats
in het eerste naoorlogse gemeenteprogramma. D it is opmer­
kelijk, omdat Vorrinks gezindheidsideologie nooit veel weer­
klank had gevonden bij de gemeentebestuurders, niet vrij als
deze nu eenmaal zijn van een dosis ‘cynisch pragmatisme’.
Vanwaar die sterke belangstelling kort na de oorlog? O n ge­
twijfeld speelde het personalisme (Banning), dat sterke in­
vloed had in de zo juist opgerichte PvdA, hier een rol. Maar
er lag ook een authentieke, communalistische redenering aan
ten grondslag, welke niet los kan worden gezien van het cul­
tuurpessimisme waarmee de generatie van toen uit de jaren
van crisis, oorlog en bezetting was gekomen.
‘Massavorming’ als politiek en sociaal verschijnsel was
voor haar een centraal probleem, waaraan menige toespraak
en menig artikel in De Gemeente zou worden gewijd. J. in ’t
Veld, redactielid en burgemeester van Zaandam, formuleerde
het probleem aldus: ‘Hoe zal men een nieuwe en sterke democratie
opbouwen en handhaven binnen een samenleving,
waarin allerlei krachten werkzaam zijn, die de strekking heb­
ben om het individu in de massa verloren te laten gaan en de
specialistische deskundigheid met dictatoriale bevoegdheid te
bekleden?’4 Volgens In ’t Veld ging het hierbij om niets minder
dan om een strijd tegen de geestelijke krachten die fascis­
64