februari 2013 nummer 1

nartjie of nartje is een kleine citrusvrucht
die het midden houdt tussen
een mandarijn en een tangerine.
Koes betekent gebukt, ondergedoken,
teruggetrokken. Een ondergedoken
mandarijntje min of meer
en dat zal wel slaan op de manier
waarop het plantje zich in de droge
tijd gedeeltelijk terugtrekt in de
grond (ik ga ervan uit dat de weliswaar
eetbare plant niet als een
mandarijntje smaakt). Op het internet
vond ik de volgende omschrijving
van het koesnaatjie:
Afb. 2: De bloemknoppen barsten als het ware uit de
plant
Afb. 3: De bijnaam ‘shaving brush Crassula’ (scheerkwast
crassula) behoeft geen nadere uitleg
maar voor de soort even ongelukkig als de
naam columnaris.
De Engelstaligen gebruiken vaak de
naam ‘khaki button’ en dat heeft naast de
vorm die de plant in de droge tijd aanneemt
ook betrekking op de aparte kleur
die de planten daarbij krijgen (zie afb. 1).
De Afrikaanse naam ‘koesnaatjie’ voor
deze plant duidt ook op het afgeplat bolle
voorkomen. Een naatjie (ongeveer uitgesproken
als nharkie), ook wel naartje,
204
'n Koesnaatjie is 'n vetplantjie
wat in die droë westelike streke van
Kaapland aangetref word, asook
in die Suidwes-Kaap. Die plant het
“dik, vlesige, ovaalvormige, aan die
voet vergroeide blare” wat dig oor
mekaar vou soos dakpanne, sodat
die plant 'n kompakte voorkoms het,
en is eetbaar. 'n Koesnaatjie ontwikkel
slegs een maal 'n bloeiwyse met
“dig saamgedronge” blommetjies in
roomkleur tot geel, waarna die plant
saadskiet, verdor en doodgaan.
Volgens die WAT bestaan daar ook
'n uitdrukking “soos 'n koesnaatjie
sit”, wat beteken dat iemand eenkant
of afsydig is, of ook skaam, bedees
en teruggetrokke.
In de jaren '20 en '30 werd in het
maandblad ‘Succulenta’ geregeld
uitgebreid over deze plant geschreven
en daarbij werd steeds uitvoerig
op de verschillen tussen natuur en
cultuur gewezen. In het nummer van
november 1935 las ik bijvoorbeeld:
Mej. W. v. A. te B. schrijft: “Kan ik
een uitgeschoten Crassula columnaris
stekken? Ze zijn zoo leelijk met
dat bruine stukje stam. Hoe komt
het toch, dat deze planten hier zoo
uitgerekt groeien?”
En het antwoord van de redactie:
“Het mooi opkweeken van hoog
succulente Crassulasoorten in
©Succulenta jaargang 92 (5) 2013