februari 2013 nummer 1

ons land was de soort in 1924 voor het
eerst te bewonderen op de eerste vetplantententoonstelling
in Den Haag. De
eigenaresse had de plant gekocht op
de wereldtentoonstelling die in hetzelfde
jaar in Wembley gehouden was. In 1926
vinden we de eerste foto in “Succulenta”.
Dat was het exemplaar van Mej. I.
Mees uit Hilversum. Vanwege haar zeldzaamheid
was E. obesa in die tijd een
felbegeerde plant en men was bereid er
grote bedragen voor neer te tellen. Dat
had tot gevolg dat de groeiplaatsen toen
die eenmaal bekend waren letterlijk geplunderd
werden. De Zuid-Afrikaanse regering
zag in dat uitroeiing dreigde en
om dat te voorkomen werd er in 1931
een uitvoerverbod voor levende planten
ingesteld.
De soortnaam obesa betekent ‘dik’,
‘vet’, ‘gezwollen’. Denk maar aan de
nieuwe volksziekte obesitas waar hetzelfde
woord in verwerkt is. In dit kader
is het waard om te vermelden dat
de plant in Zuid-Afrika ‘vetmensie’ (dik
mensje) heet. Een andere Zuid-Afrikaanse
naam is ‘klipnoors’. Klip betekent keitje
en noors is de benaming die men
in de omgeving van de Zuid-Afrikaanse
stad Jansenville gegeven heeft aan de
daar veel voorkomende geelbloemige
en nogal sterk bedoornde euphorbia’s.
Die deden de Britten denken aan
de gaspeldoorn, in het Engels ‘gorse’.
Waarschijnlijk is dat door de Nederlanders
verbasterd tot ‘noors’. De regio
rond Jansenville heet nu Noorsveld.
‘Noors’ is een aanduiding voor euphorbia’s
in het algemeen geworden. Een
klipnoors is dus een euphorbia die eruit
ziet als een keitje.
In het Nederlands kwam ik de benaming
‘de schotse ruit ‘ tegen. Dat
heeft ongetwijfeld betrekking op het
Afb. 1: De tekening in Curtis’s Botanical van de
eerste E. obesa in de westerse wereld kort
voordat deze ‘uit de Kew collectie verdween’
(lees: dood ging)
purpergroene patroon dat vooral bij zonnige
stand op het oppervlak ontstaat. In
hetzelfde kader past de naam ‘gingham’
die ik ook tegenkwam. Gingham is de
benaming voor een effen geweven stof
met streep- of ruitpatroon en die naam
komt van het Maleise ‘gengang’ (gestreept).
Andere namen: Living baseball,
Eisenhower’s golf ball, Baseball plant,
Sea urchin (zee-egel). De laatste natuurlijk
vanwege de gelijkenis met een zeeegelschaal
(zie afb. 2 en 3).
De groeiplaatsen liggen in de buurt
van het plaatsje Kendrew in het Graaff-
Reinet district (aan de westkant van de
Oostkaap). Daar groeit de plant op de
top en op de zuidhellingen van lage
heuvels, zo tussen de 300 en 900 meter
boven zeeniveau. Ze groeien ook wel
op de vlakke delen tussen de heuvels.
Op deze vlakke stukken staan ze in zandige
grond onder struikgewas maar op
de hellingen is de bodem veel steniger.
De kleuren van het plantenlichaam komen
zo goed overeen met de omgeving
dat het moeilijk is een exemplaar te vinden.
In de zomer is de maximumtemperatuur
gemiddeld 26 0 C en de minimumtemperatuur
11 0 C, maar het vriest
ook wel eens licht. De jaarlijkse regenval
is 200 tot 300 mm, verdeeld over
twee periodes. In het late voorjaar (oktober
- november) valt er een beetje en op
het eind van de zomer (maart – april)
komen er grotere hoeveelheden naar
beneden. De meeste regen valt tijdens
onweersbuien. Naar het schijnt worden
de planten gegeten door de talrijke bavianen
en door het vee van de boeren.
Het melksap deert deze dieren kennelijk
niet.
Gelukkig zijn er ondanks de verzamelwoede
van de liefhebbers toch nog wat
populaties overgebleven (indertijd wellicht
over het hoofd gezien). Ze worden
nu beschermd. Soms zelfs door er een
hekwerk omheen te plaatsen.
Het is in de huidige tijd ook volkomen
onnodig om deze planten uit de natuur
te halen. Ze worden in grote aantallen
©Succulenta jaargang 92 (6) 2013 253