Türkiye'de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği

Büyümeye rağmen, işsizlik oranını aşağı çekebilecek düzeyde istihdam yaratılmasa da bu gelişme
'verimlilik artışı' olarak olumlanmaktadır 105 . Verimlilik artışından kasıt, aynı işi, aynı ürünü, daha az
personelle üretme, dolayısıyla kişi başına katma değeri artırmadır. Verim artışı işverenlere dış pazarlarda
rekabet gücü sağlar ama işçiler açısından iki olumsuz yanı vardır. İlk olarak, aynı ürün ya da hizmet,
daha az sayıda işçiyle üretilince işverenin yeni istihdam yaratmasına gerek kalmaz 106 . "İşverenler,
talepteki belirsizliklere ve dalgalanmalara çalışmanın yatay (istihdam) boyutunda değil, dikey (çalışma
saatleri) boyutunda ayarlamalar yaparak cevap verirler" 107 . Bu da iş arayanlar için iş bulabilecekleri iş
yerlerinin sayısının azalması demektir. İstihdam yaratılabilmesi ancak orta vadede talebin artış eğilimi
istikrar kazandığı zaman mümkün olabilmektedir.
Bölüm 2.1.9'da 'ticaret, lokanta ve oteller' sektöründe 2000–2006 yılları arasında kadın istihdamında
oldukça önemli bir artışa dikkat çekilmişti. Tablo 19, Türkiye'de turizm sektöründe, 1990'lı yıllarla
kıyaslandığında, dalgalı da olsa bir yatırım artışı olduğuna işaret etmektedir. Turizm sektöründe
kaydedilen bu yatırım artışının, kadınlar için istihdam olanakları yaratmış olduğu sonucu
çıkarılabilir. Bu sonuca hem kentler hem de kırsal bölgelerde ticaret lokanta ve otel alt sektöründe
kadın istihdam oranındaki artışa bakarak da ulaşılabilir 108 .
Yine Tablo 19'dan hizmetler sektöründeki sabit sermaye yatırımlarının 2001 krizi öncesi yatırım
seviyesinden düşük kaldığı görülmektedir. Bölüm 2.1.9'da işaret edildiği gibi kentlerde, toplum hizmetleri
alt sektöründe kadın istihdamının %35,7'den %33,8'e doğru düşmesinin bir nedeni hizmetler
sektöründeki bu yatırım azlığı olabilir.
Buraya kadar, Türkiye ekonomisinin istihdamsız bir büyüme örüntüsüne sahip olduğu tartışıldı. İstihdamsız
büyüme, demografik değişmeler ile birlikte gelecekte işsizlik sorununun Türkiye'nin
en önemli sorunu olacağını işaret etmektedir. 2010 yılına kadar yapılan tahminlere 109 göre, hem
erkek hem de kadın tarım dışı işgücünde çok ciddi artışlar olacaktır. Daha uzun erimli kestirimler yapan
araştırmacılar, çalışabilir yaştaki nüfusun, toplam nüfus içindeki oranının sürekli arttığını ve bu artışın
2025 yılına kadar süreceğini göstermektedir 110 . Bu tahminler Türkiye'nin halen yaşamakta olduğu
demografik geçiş sürecinde en zor döneme girildiğini göstermesi açısından önemlidir.
105 Bu durum, Dünya ekonomileri için de söz konusudur; son on yıl içinde ülke ekonomilerinde ekonomik büyüme, daha çok
üretkenlik artışları ve giderek daha az istihdam artışları ile temsil edilir olmuştur. İşgücü üretkenliği (birikimli olarak) %26
oranında artarken, aynı dönemde ancak %16,6'lık bir istihdam artışı yaratılabilmiştir. Bağımsız Sosyal Bilimciler, 2007:34.
106 İmalat sanayinde verimlilik artışının istihdamda yeterince artışa neden olmadığını gösteren örnekler vardır. Örneğin Petrol-İş
tarafından yapılan bir çalışmada, 2001–2003 yılları arasında imalat sanayinde katma değer artışının %16'yı geçtiği,
ancak çalışan sayısındaki artışın %4,8'de kaldığı gösterilmektedir. Kadınların çalıştığı önemli imalat sanayi alt dallarından
biri olan gıdada verimlilik artışı %19'a yakınken çalışan sayısında artış yaşanmamıştır. TV seti üretiminde katma değer
artışı %51 iken çalışan sayısındaki artış %41 dir. Petrol-İş, 2004: 30.
107 Tunalı, 2004:102.
108 Kentlerde bu alt sektörde kadınların işgücüne katılım oranı, 2000 yılında %16,4'ten 2006 yılında %19,7'ye, kırsal bölgelerde
ise 2000 yılında %1,3'ten 2006 'da %4,6'ya yükselmiştir. bkz. Bölüm II.1.9. Bu alt sektördeki artışın bir nedeninin de
ticaret ile ilgili işyerlerinde, otellerde ve lokantalarda bir takım işleri kadınların yapabileceği, onlara uygun işler olduğuna
dair yargının güçlenmesi ve bu tür işyerlerinin kadınları istihdam etmeye daha olumlu bakmaları olabilir.
109 TÜSİAD, 2002: 44, 60–62.
110 Ankara Ticaret Odası, 2007. ATO İstihdam Raporuna göre, "çalışabilir yaştaki nüfus" olarak tanımlanan 15–64 yaş arası
nüfusun, toplam nüfus içindeki payı 2006 yılı itibariyle %66'ydı. Yapılan nüfus kestirimlerine göre bu oran 2010 yılında
%67'ye, 2025 yılında ise %69'a çıkacaktır.
170