Türkiye'de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği

egemen yapılar ve örgütler içinde bir anne ve eş gibi uyumlu, sessiz ve sadık olmaları beklenmiş,
diğer yandan, lideri, ideolojiyi, partiyi de büyük sadakatle savunacak bir 'yoldaşlık' beklentisi buna
eşlik etmiştir. Kadın hakları mücadelesinin bağımsız ve özgürlükçü içeriğinin sonunu getiren bu
dönüşümler siyasal partilerin örgütlenme anlayışlarına, kadın kolları yönetimlerine ve parti ideolojilerine
de yansıyarak devam etmiştir. Bu modele göre kadınlar, siyasal partiler içinde sadece yardımcı
ve ikincil rollerde, cinsiyetçi içerikle şekillendirilmiş konumlara ulaşabilirler. Çok partili yaşama geçişle
birlikte Türkiye'de çok şey değişmiş, ama bu model değişmemiştir. Tek parti döneminin bir
mirası olan bu anlayış nedeniyle hiç bir zaman siyasal parti yönetimlerinde kadınlar söz
sahibi olamamışlardır; önemli kadın politikacılar yetişmemiş ve kadın-erkek eşitliği siyasal
alanda kendine politik destek bulamamıştır.
Bu model, aslında bütün dünyada otoriter rejimlerinin uyguladığı bir 'devlet politikası' olmakla birlikte,
zaman içinde, dinsel geleneklere uyumlu ya da muhafazakâr siyasetlerin de kendilerini çok rahat
hissettikleri bir cinsiyet rejiminin temelleri haline de dönüşmüştür. Kadınların sınırlı rollerde kamusal
alana kabul edildikleri, ama hiç bir zaman erkeklerle eşit koşullarda toplumsal kararlara katılmalarının
gerçekleşmediği bir cinsiyet rejimidir bu. Bu modelin muhafazakâr ve dindar siyasal görüşler tarafından
içtenlikle benimsenerek yaygınlaştırılması, kadınların temel insan haklarının açıkça ihlal edildiği
toplumsal uygulamaları da kolay kolay karşı çıkılamaz hale getirmiştir.
Öte yandan 1960'lı yıllarla birlikte Türkiye'de gelişmeye başlayan demokratik ve özgürlükçü siyasal
hareketler ile kadın hakları mücadelesi arasında da mesafeli bir ilişki olagelmiştir. Kadın hakları
hareketinin güçlü ve kalıcı etkiler yaratabilmesi, büyük ölçüde, bir ülkedeki özgürlükleri ve demokratik
açılımları savunan siyasal hareketlerle yakınlığına ve ortak davranma alışkanlığına bağlıdır. Bu
bağlamda, öncelikle, eşitlik ve özgürlük ilkelerini demokrasinin kaçınılmaz temeli olarak
savunan siyasal hareketler ile kadın hakları hareketlerinin ilişkisi stratejik önem taşır. Liberal
ve sol siyasal hareketler devletin demokratikleştirilmesi için savundukları politikalarla savaşa,
militarizme, askeri işgallere, sınıfsal sömürüye karşı insan haklarına dayalı demokratik değerleri
güçlendirirler. Kadın hakları hareketi ise aile ve kültürel/dinsel cemaatler içindeki kadın hakları
ihlallerine, toplumda mevcut cinsiyet ayrımcılığına, cinsel şiddet ve istismara karşı yürütülen özgürlük
mücadelelerinin aktörleridir. Güçlü bir demokrasi için bu iki farklı siyasal hareketin işbirliği
içinde olması gerekir. Türkiye bu açıdan oldukça şanssız bir tarihsel süreç yaşamıştır ve halen de
yaşamaktadır. Türkiye'de liberal ve sol özgürlük mücadeleleri büyük ölçüde 'devleti demokratikleştirme'
sorununa odaklanmıştır. Bu bağlamda da anayasal vatandaşlık hakları ve sınıfsal/sendikal
örgütlenme hakları odaklı siyaset tarzları egemen olmuştur. Sol ve liberal siyasetler, 'aile'de ve 'erkek
egemenliğine dayalı kurumlar' içindeki kadınların insan hakları ihlallerini kendi 'sorun tanımı'
içinde görmemektedirler. 'Demokratikleşme siyaseti' ile kadın hareketinin savunduğu 'kadın hakları'
ve 'kadın-erkek eşitliği siyaseti' arasında yeterince bağ kurulmamış ve toplumun eşitlik talep eden
farklı kesimlerini bir araya getiren ortak bir 'demokrasi mücadelesi' gelişmemiştir. Bu nedenle solun
'kitle örgütleri'nde, işçi sendikalarında ya da kitle tabanı olan siyasal partilerde kadınların eşit katılımı
hiç gerçekleşmemiştir; bu durumun da ciddi bir demokrasi sorunu olduğu genel kabul gören bir
düşünce haline gelmemiştir.
219