58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

Her üç türün de kahvelerde, mesire yerlerinde, yani kalabalığın bulunduğu
her yerde, seyircinin içinde oynanabilmesi oyuncu ve seyirci arasındaki organik
bağı kurmakla birlikte, özdeşleyime el vermeyen bir uzam içinde “her şeyin bir
oyun olduğu” düşüncesini de bir kez daha anımsatır. 294
Karagöz’de kullanılan deve derisinden yapılmış tasvirler birer “aracı”
niteliğindedir ve oyunun yapısı gereği izleyici ve oyuncu arasındaki bu “aracılar”,
izleyicinin ve hatta oyuncunun tüm tiplere uzak açıdan ve eleştirel bir yaklaşımla
bakmasını sağlar. Bu özellik Meddah ve Ortaoyunu için de geçerlidir. Bu iki türde
her ne kadar canlı oyuncular olsa da izleyici bu oyuncuların belli kalıplaşmış tipleri
canlandıracağını bilerek izler.
Nitekim, halk tiyatrosunun bütün bu türleri için önemli olan, oyuncuların
oynadıkları kişiler ve onların davranışları değil, yani karakterler değil, o
kalıplaşmış tiplemenin arkasında bulunduğu bilinen usta’nın söz ve
davranışlarıdır.Sonuç olarak, bütün bu türlerde, oyun kişileri (tipler) gerçekliğin
“anlatımı” ya da “aktarımı” için birer araçtır. Bu bakımdan seyirci her zaman
oyun izlediğini bilir, bir bakıma sahnedeki kişi ve olaylara uzaktan bakarak bir
gözlemci konumu alır. 295
Her üç türdeki tipler çoğunlukla birbirlerinin karşıtıdırlar ve kişileştirme bu
karşıtlıklarla ve yinelemelerle gerçekleştirilir. Tip boyutundaki kişiler belli durumlar
karşısında durağan ve değişmez özelliklerinden dolayı hep belli davranışları
gösterirler. Bu tiplerin ilişkilerinde de değişmezlik vardır. Kusurları ve zayıflıklarıyla
belirginleşen bu tipler başka bir anlatımla “soyutlanmış” kişilerdir.
Soyutlama açısından yaklaşıldığında, belirgin özellikleriyle öne çıkarılan bu
tipleme aracılığıyla, kişilerin toplum içindeki davranışları ve konumları
seyredenin tasavvur gücüne bırakılır. Böylece mutlaklaştırılarak koşullarla
ilişkilendirilir ve seyircinin değerlendirme yapması sağlanır. Tip boyutundaki
kişilerin kişilikleri silinmiş, belli bir zamana oturtulmamıştır. Yani geçmişleri
ve gelecekleri yoktur. Bu bağlamda seyircinin kolayca tanıdığı kişilerdir
bunlar. 296
294 TEKEREK, Nurhan, Popüler Halk Tiyatrosu Geleneğimizden Çağdaş Oyunlarımıza
Yansımalar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001, s. 35.
295 PEKMAN, Yavuz, Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik, Mitos Boyut Yayınları, Đstanbul, 2002,
s. 28.
296 TEKEREK, Nurhan, Popüler Halk Tiyatrosu Geleneğimizden Çağdaş Oyunlarımıza
Yansımalar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001, s. 58.
98