58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

Eylem durumlarının güldürücülüğünün ötesinde Karagöz ve Ortaoyunu’nda
dilden kaynaklanan güldürme tekniği de çok önemli bir yer tutmaktadır. Dilin
güldürücülüğünün seyirlik oyunlarda büyük önem taşıdığına deyinen And bunu şöyle
anlatmıştır:
Dil, kişiler veya oyun ile seyirci arasında bir anlaşma aracı olmaktan çıkar,
kendi başına bir bütünlük, bağımsızlık kazanır. Kişiler arasında çatışmada da
hep aslında bir anlaşma aracı olması gereken dilin bu görevinden ayrılıp,
anlaşmakta engel, bir ayak bağı olmasından çıkar. 409
Karagöz ve Ortaoyununda da temel çatışma dil sayesinde ortaya çıkar.
Kişilerin birbirlerini anlayamaması, ters anlaması, yanlış anlaması gibi özellikler
tiplerin özelliklerini verdiği gibi, gülünç olanın da açığa çıkmasına olanak sağlar.
Soyutlama ve soyutlaştırmayla bu noktada da karşılaşılır:
(…) Hacivat’ın süslü, dolaylı; Arapça ve Farsça sözlerle yüklü özentili
sözlerin halk adamı Karagöz’ce anlaşılmaması bir toplumsal yergi özelliği
taşıyabilir. Bunun gibi Osmanlı koşuğunun Karagöz dilinde anlamsız bir söz
yığını durumuna indirilmesinde de böyle bir yergi kokusu bulunabilir. Ancak bu
sayılı durumlar dışında dil soyutlaştırılarak kendi başına, çoğu kez olaylar
düzeninin dışında bir güldürücülük aracı oluyor. 410
Dilin soyutlaştırılması durumunu Pekman, dönemin toplumsal koşulları
doğrultusunda değerlendirmiştir:
Sokakta yaşanmakta olan dil probleminin, halk tiyatrosuna güleç bir
biçimde yansırken, bir yandan da toplum içinde bir arada uyum içinde yaşadığı
düşünülen farklı kültürler arasında ciddi bir uyumsuzluk bulunduğuna işaret
ettiğini söylemek mümkündür. Öyle ki bu uyumsuzluk ya da anlaşmazlık
üzerine (bilinçsiz de olsa) kurulmuş dil, neredeyse, sahnede mantıklı bir diyalog
oluşturan geleneksel söylem biçimlerini terk ederek dilin anlam üretme yetisini
sorgulayan, oyun kişilerinin, bireysellikten soyunmuş, daha çok evrensel
insanın temel özelliklerini sunabilecekleri düzeyde soyutlaştıran ve giderek dili
boş söylem üretmekten öteye gidemeyen, bu nedenle de insanları iletişimsizliğe
tutsak etmiş bir klişeler yığını olarak gören absürd tiyatroya selam
göndermektedir. 411
409 AND, Metin, Geleneksel Türk Tiyatrosu, Đnkılap Kitabevi, Đstanbul, 1985, s. 502
410 AND, Metin, Geleneksel Türk Tiyatrosu, Đnkılap Kitabevi, Đstanbul, 1985, s. 502
411 PEKMAN, Yavuz, Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik, Mitos Boyut Yayınları, Đstanbul 2002,
s.s. 47-48
132