58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

Karagöz’ün anlatı türlerinden, özellikle masaldan aldığı en önemli unsur
“tekerleme”dir. Karagöz ve Ortaoyunu’nda çok önemli bir anlatım aracı olan
tekerlemenin işlevi anlatılanın gerçek dışı olduğunu hatırlatmaktır. 341 Yani Karagöz
ve Ortaoyunu gerçeklik sınırının boyutlarını aşan bir serüveni anlatırken, aynı
zamanda yabancılaştırmayı da sağlamış olur. Bu bölümde yalnızca yabancılaştırma
estetiği değil grotesk unsurlar ve fantazi de kendini gösterir. Bu bölümde Karagöz
başından geçen bir olaymış gibi rüyasını ya da hayalini anlatırken, Hacivat’ın
anlatılanları anlamayıp sürekli soru sorması kesintiyi oluşturan bir etmendir. Bu
noktada Postmodernist edebiyatın da kullandığı soyutlama yöntemiyle gelişen
teknikler Karagöz’le ortak paydada buluşmaktadır.
Anadolu’da köy kültürünün seyirlik oyunlarında önemli bir yer tutan
töremsel, kent kültürüne geçerken zamanla silinmiştir fakat izleri Karagöz’de
görülmektedir. 342 Köy seyirlik oyunlarda mevsimlerin değişimi üzerine oynanan
oyunlarda bulunan ölüp-dirilme motifi 343 , olay örgüsü içinde doğrudan özel bir
anlamı ve işlevi olmamasına karşın, Karagöz oyunlarının çoğunda bir kalıntı olarak
görülmektedir. “Bu motif olsa olsa eski yılın yeni yıl çatışmasını içeren eski
ritüellerin ruhunu taşımaktadır.” 344
Gülmece ile “grotesk” arasında sıkı bir bağ vardır. “Mizahın tahrip edici
düşüncesi” 345 olan ve “yaşamın özünde varolan ve insana yansıması bilinçaltı
isteklerin (üreme-cinsellik gibi) iğrenç, çirkin ve kaba biçiminde olan, olağanüstü ve
düşünaşırı, taşkın kullanılışyla acayip ve doğadışını da içeren, saçma ve korkutucu
olanı da içine alan” 346 groteskten Karagöz’de bolca yararlanılır.
341 BORATAV, Pertev Nail, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınları, Đstanbul, 1982, s.
215.
342 AND, Metin, Gölge Oyunu, Đş Bankası Kültür Yayınları, Đstanbul, 1977, s. 78.
343 AND, Metin, Oyun ve Bügü, Đş Bankası Kültür Yayınları, Đstanbul, 1974, s. 196.
344 SOKULLU, Sevinç, Türk Tiyatrosunda Komedyanın Evrimi, Kültür Bakanlığı Yayınları,
Ankara, 1997, s. 118.
345 ALANGU, Tahir, Türkiye Folkloru, El Kitabı, Adam Yayınları, Đstanbul, 1983, s. 336.
346 TEKEREK, Nurhan, Popüler Halk Tiyatrosu Geleneğimizden Çağdaş Oyunlarımıza
Yansımalar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001, s. 117.
113