58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

Karagöz’ün oyun düzeninde “Tasvir” adı verilen figürler kullanılır. Oyun
başlamadan önce perdeye, soyutlamaya dayalı, konuyla ilintili ya da ilintisiz
düşürülen resimler de “Göstermelik”tir. Göstermelik narekenin sesiyle kalkar ve
semai eşliğinde Hacivat seyirciye göre soldan gelir, perde gazeli ve teganniden sonra
da Karagöz sağdan perdeye gelir. Muhavere başlar. “Karagöz tipleri soyutlamaya
dayalı figüratif anlayışta çizgilerle oluşturulmuştur. Karagöz’de kırmızı, Hacivat’ta
yeşil renk baskındır.” 327 Karagöz’ün perdesi yani “Hayal Perdesi” izleyici için
sonsuz bir uzam sunmaktadır.
Karagöz’ün en önemli özelliği –tıpkı Ortaoyunu ve seyirlik oyunlarda da
olduğu gibi- sahnenin itibarî bir değer taşımasıdır. Genel olarak Đstanbul’un orta
halli bir mahallesinde bir meydan, bir sokak başı olarak düşünülebilir burası.
Perdenin sağ tarafında dekor filan bulunmadığı halde, Karagöz’ün evi, solda da
Hacivat’ın ve başka kişilerinki varmış gibi kabul edilir. Karagöz hep sağ
taraftan sahneye girer; öteki kişiler sol taraftan. Karagöz’ün başı ikide bir
perdenin sağ yukarı köşesinden görünür: Sahnede konuşulanların sözlerine
karışmak, kendi kendine bir tuhaf düşünce ortaya atmak gibi durumlarda burası
Karagöz’ün penceresi sayılır.” 328
Karagöz oyunlarının konusu, içerdiği olay örgüsü genel olarak bir iki
cümleyle özetlenebilecek gibidir. Karagözcünün becerisi Karagöz’ü hoşa gidecek
sözler, dolaylı anlatımlar ve anıştırmalarla süslemek olduğunu söyleyen Selim
Nüzhet Gerçek’e göre Karagöz’de “hadise, muhtelif şahsiyetlerde uyandırdığı
intibalardan ve mevzu diye bir şey olmayıp mevzuun o hadisenin cereyanından
ibarettir.” 329 Çok basit konular ya da olaylar üzerine kurulu olan fasılların çoğunda
da aynı dolantı içinde benzer olaylar tekrarlanır. Olaylar zincirinin bu denli yalın
olmasına karşılık söz olabildiğince geniş yer tutar. Bu bakımdan, Ortaoyunu ve
Ortaoyunu’nun kaynağı olan Karagöz için oyun “eylem üzerine değil, söyleşme
üzerine kurulmuştur.” 330 denebilir. Metin And bu söyleşmenin niteliği hakkında şu
görüşleri belirtmiştir:
327 TEKEREK, Nurhan, Popüler Halk Tiyatrosu Geleneğimizden Çağdaş Oyunlarımıza
Yansımalar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001, s.76.
328 BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, Đstanbul, 1997, s.
205.
329 GERÇEK, Selim Nüzhet, Türk Temaşası, Kanaat Kitabevi, Đstanbul, 1942
330 KUDRET, Cevdet, Ortaoyunu, Đş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1973, s. 92
109