58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

Karagöz ve Ortaoyunu metinlerine bakıldığı zaman ironi ile güldürme
sağlandığına dair pek çok örnekle karşılaşılmaktadır. “Đster söze, ister duruma dayalı
olsun tersinleme, tersini gösterme ya da ima ederek bir duruma ya da kişiye ilişkin
karşıtlığı, aykırılığı kavratmak suretiyle güldürme sağlamak” 419 olan ironiyi And
“beklenen ile gerçekleşen arasındaki uyumsuzluk” 420 ; Sokullu da “gerçek ve
görünüş, söylenen ve söylenmek istenen arasındaki karşıtlıktan çıkan sonuç” 421
olarak tanımlamıştır.
da anlatmıştır:
And, Ortaoyunu ve Karagöz’deki güldürücülüğün ironi ile nasıl sağlandığını
anlatmıştır:
Güldürücülüğün nedenlerinden biri, gülmenin, yani seyircinin tepkisinin bir
üstünlük duygusundan gelmesidir. Bu, yanılmaca ve gülünç tersinleme (ironie)
yoluyla olur. Bu üstünlük ya kişilerin özelliğine karşı duyulur, ya da olayların
gelişimine kişilerin yanılmacalarından, yanıltılarından, bunların olaylar
karşısında gözlerinin bağlı olmamasından çıkar. Birinci durumda kişiler
ortalama bir insana göre gülünçleştirilip, aşağılaştırılır. Seyircinin gülmesi işte
bu alçaltılmış kişiler karşısında duyduğu üstünlük duygusundan, onlarla alay
etmekten, onları küçük görmekten gelir. 422
Görünen ile gerçeğin karşıtlığının ironi yaratmasını Tekerek şu örneklerle
‘Yazıcı’da Karagöz’ün tüm bilgisizliğine karşın yazıcılığa soyunması,
‘Fotoğrafçı’da Kavuklu’nun yine tüm cahilliğine rağmen fotoğrafçılığa
kalkışması ironik bir durum yaratır. Bu durum da seyirciyi güldürür. Çünkü
seyirci Karagöz ve Kavuklu’nun bu işi de eline yüzüne bulaştıracağını ve
beceremeyeceğini sezinler. Ayrıca yazıcılık mesleğinin toplumda ayağa
düşmesi, aynı zamanda toplumda bir yozlaşma ve bozulma olduğunun
göstergesidir. Ortada aykırı bir durum vardır. Görünen (Gerçekleşen-Söylenen)
Karagöz’ün yazıcılığıdır. Gerçek (Beklenen-Söylenmek Đstenen) ise Karagöz
gibi okuması yazması olmayan birinin yazıcı olmaması gerektiği ve toplumsal
bağlamda toplumun ve kurumların ne ölçüde yozlaştığı gerçeğidir.” 423
419 TEKEREK, Nurhan, Popüler Halk Tiyatrosu Geleneğimizden Çağdaş Oyunlarımıza
Yansımalar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002, s.s. 110-111
420 AND, Metin, “Metin AND, Geleneksel Türk Tiyatrosu, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1969, s. 318
421 SOKULLU, Sevinç, Türk Tiyatrosunda Komedyanın Evrimi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları,
Ankara, 1979, s. 24
422 AND, Metin, Geleneksel Türk Tiyatrosu, Đnkılap Kitabevi, Đstanbul, 1985, s. 498
423 TEKEREK, Nurhan, Popüler Halk Tiyatrosu Geleneğimizden Çağdaş Oyunlarımıza
Yansımalar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002, s. 111
135