58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

Ortaoyununda oyuncu, “herhangi bir insana ya da kişiliğe benzemeye
çalışmaz, onu yaşamaz ama, o kişiliği göstererek seyircide bir tavrın oluşmasını
sağlar.” 376 Başka bir anlatımla oyuncu, duyguları hissetmek ya da seyirciye
hissettirmek gibi bir amaç gütmez. Bunun yerine gösterme ve anlatma yöntemini
kullanır ve bunu yaparken de hiçbir zaman seyirci yokmuş gibi davranmaz.
Ortaoyununun açık biçim özellikleri gereği tip boyutunda oyun kişilerinin olması
durumunu Pekman Osmanlı toplumunun yapısına bağlamıştır:
Osmanlı toplumu kulluk ilişkisine dayanan ümmetçi bir toplumdur; böyle
bir toplumda bireyin oluşumunu beklemek olası değildir. Dolayısıyla bireyin
olmadığı bir toplumun sanatında da ‘karakter’in varlığından söz
edemeyeceğimiz gibi, sıradan tiyatro seyircisinin de karaktere dayalı bir
kişileştirme ile özdeşleşebileceğini, duygusal bir yakınlık kurabileceğini
düşünemeyiz. 377
Karagöz ve Ortaoyununda tipleme, güldürme amacı gütmekle birlikte abartılı
olarak oyun tiplerinin genel yöresel özelliklerinin ön plana çıkarılmasıyla
gerçekleştirilir. Örneğin Rumelili’nin “kapçık ağızlı, godoş, haçan, a be”, Arnavut’un
“mori”, Acem’in “özüm”, Kürt’ün “uy babo” gibi diyalekt özellikleri; Kayserili’nin
kurnaz ve çıkarcı, Yahudi’nin korkak ve para düşkünü, Külhanbeyi’nin zorba ve
düzen koruyucu olma gibi yapısal özellikleri ve bunlarla birlikte giyim kuşam ve
hatta yürüyüş özelliklerinin ön plana çıkarılması, Sarhoş’un elinde içki şişesiyle
sallanarak gelmesi, Tiryaki’nin afyon çubuğunu ağzından düşürmemesi; her oyun
kişisinin yörelerine ait danslarla örneğin Laz’ın horon teperek, Rumelili’nin sirto
yaparak Kürt’ün halay çekerek meydana gelmesi, oyun kişilerinin “tip” boyutunun
ön plana çıkarılmasını sağlamaktadır. Karagöz ve Ortaoyunu’nda kişileştirmenin
karşıtlık ve yinelemelerle olduğunu belirten And, yukarıda açıklanan kişilik
özelliklerinin kategorizesini şu şekilde yapmıştır:
1- Görünüşü, dış özellikleri
2- Konuşması, sesi, söyleyişi
3- Davranışları, hareketleri, tavırları
4- Başkalarının bu kişi üzerine söyledikleri, düşünceleri. 378
376 NUTKU, Özdemir, Uzatmalı Gerçekler, Remzi Kitabevi, Đstanbul, 1985, s. 173
377 PEKMAN, Yavuz, Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik, Mitos Boyut Yayınları, Đstanbul, 2002,
s. 31
378 AND, Metin, Geleneksel Türk Tiyatrosu, Đnkılap Kitabevi, Đstanbul, 1984, s. 457
123