58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

Geleneksel gerçekçi edebiyatın, dış dünyayı birebir yansıtmaya yönelik
estetik anlayışı, 20. yüzyıl başlarında ortaya çıkan modernist edebiyat
ürünlerinde köktenci bir biçimde değişime uğrar. Yeni oluşan modernist estetik
Aristo’dan bu yana süregelen yansıtmacı/mimetik eğilimi ve
etik/ideolojik/psikolojik amaçlara yönelik katharsisçi bakış açısını geride
bırakmış, farklı bir anlayışa doğru yol almaktadır. Artık reel gerçek edebiyatın
başat ögesi değildir. Yazar, bakışını somuttan soyuta, dıştan içe yöneltmiştir; iç
dünyanın düşlerini, özlemlerini, kargaşasını ve bilinçdışının labirentlerini kurgu
düzlemine taşımanın, soyutu somutlaştırmanın, onu biçimlendirmenin yollarını
aramaktadır. 168
XX. yüzyılın ikinci yarısında ise bu estetik yaklaşım değişmiş, artık
edebiyatta iç ya da dış dünya, somut ya da soyut yaşam anlatmaktan vazgeçilmiş,
kendini yansıtma yöntemine geçilmiştir. Anlatı metinlerinde çoğu kez bir yazaranlatıcı
söz konusu metnin nasıl kurgulandığını okuruna anlatır ve hatta bu konuda
okuruyla tartışır.
Bu noktada Eco’nun geliştirdiği iki kavramdan söz etmek gerekmektedir:
“Örnek Okur” ve “Örnek Yazar” kavramları. Örnek okur, her şeyden önce metinle
işbirliği yapan okurdur. Birtakım duyguların etkisinde kalmadan metni doğru bir
biçimde yönlendirebilecek okurdur. Eco buna karşıt olarak “Ampirik Okur”
kavramını da ortaya atar. Buna da şöyle bir örnek verir.
Romanlarından birinde, birkaç bölüm boyunca kahramanın amcası ve
yengesinden bahseder. Eco’nun çocukluk arkadaşı ona bir mektup yollayıp,
romandaki bu kişilerin kendi amcası ve yengesi olduğunu söyler, çünkü onların
öyküsü, romanda anlatılana birebir benzemektedir. Eco, arkadaşının düştüğü bu
hatayı onun bu durumu yanlış anladığını, daha doğrusu yorumladığını belirtir.
Onun düştüğü hata kendi yaşamıyla ilgili olaylar ve duygular aramasıdır.
“Demek ki, oyunun kuralları vardır ve örnek okur oyunda kalmayı bilen
kimsedir. Arkadaşım bir anlığına oyunun kurallarını unutmuş ve kendi amprik
okur beklentilerini, yazarın örnek okurdan beklediği tür beklentilerin önüne
geçirmiştir.” 169
168 ECEVĐT, Yıldız, Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, Đletişim Yayınları, Đstanbul, 2006,
s. 97.
169 BALKIŞ, Fatih, Alımlama-Üretme, http://www.okuyanus.com.tr/icerik.aspIcerikID=753 (28
Nisan 2007)
52