58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

Evrensel bir dil olan Karagöz’de 360 müzik ve dans önemli bir rol oynar. Her
şey bir eğlence havası içinde sunulduğu için, müzik ve dans da bu eğlence havasını
tamamlayan unsurlar olarak belirir. Karagöz’ün ayrılmaz bir parçası olan müzik bu
oyunlarda kendine özgü bir nitelik kazanmış, Osmanlı şehir eğlence müziğinin bir
türü haline gelmiştir.
Karagöz oyunlarında kullanılan çalgılar “perdedeki çalgılar” ve “perde
gerisindeki çalgılar” olarak ikiye ayrılabilirler. Perdedeki çalgılar bağlama,
Karadeniz kemençesi, davul, zurna, kabak, tulum gibi halk sazlarıdır. Perde
arkasında kullanılanlar ise kanun, ud, keman, zurna yahut klarnet, def gibi
klasik musikide kullanılan sazlardır. Zil, zilli maşa, nakkare kullanıldığı da olur.
Osmanlı toplumundaki etnik ve dîni cemaatlerin kültürleri Karagöz
musikisine canlı bir şekilde yansımıştır. “Kaminamoz elde aki, yo kero poraki”
(Balat kapısından girdim içeri) Yahudice güfteli şarkı, “Çeribaşının gelini” adlı
Çingene şarkısı, arapça “Befta hindi şeş harir” güfteli şarkı ile Laz, Ermeni,
Kürt kültürlerine özgü ezgiler bu tür parçalardır. Karagöz oyunlarında zenneler
de şarkı söylerlerdi. Karagöz oyunlarında halk musikisi de imparatorluğun
çeşitli şehir, kasaba ve yörelerinin kültürlerini yansıtır. Oyunlarda Bolulu Bolu
türküsü, Harputlu Harput türküsü, Arnavut ve Rumelili Rumeli türküsü söyler.
Böylece taşranın musiki kültürü ve zevki de hayal perdesinden payitahta
girer. 361
Karagöz, tek kişilik bir hayalinin ustalığına dayanan bir gölge oyunu olduğu
için, müzik de dans da onun şarkı söyleme ve oynatabilme yeteneğine bağlıdır.
Karagöz’de müzik, perdeye gelecek olan her tipin yöresine ve tip özelliklerine uygun
olarak, o tipi tamamlayacak bir araç olarak kullanılır.
Her şahıs ne taklidine çıkarsa, o taklide mahsus parçayı çalmak ve oyunun
saza müteallik kısmını idare etmek zurnacıya ait olduğundan, her zurna-zen
ortaoyunlarında icra-yi sanat edemez; evvelce meşk etmek şarttır. 362
Buraya kadar anlatılanlar doğrultusunda Karagöz’ün soyut figüratif tipler
kulllanması, anlatım aracı olarak kullanılan bu figüratif tipler doğrultusunda
seyircide uzak açı sağlanması, hem dil özellikleri hem de anlatım yolu olarak
groteskten yararlanması, parçalı yapı/gevşek doku özelliğiyle zaman ve uzamda
360 AND, Metin, “Soytarı: Tiyatronun Yaşam Suyu”, Sanat Dünyamız, Sayı: 74, 1999, s. 135.
361 ŞENYER, Emin, www.karagoz.net (6 Mayıs 2007)
362 KUDRET, Cevdet, Ortaoyunu, Cilt: 1, Türkiye Đş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1973, s. 55.
118