58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

III. BÖLÜM: TĐYATRO VE SOYUTLAMA
Đlkel sanat içtepisi, yaşamın içerdiği karışıklık ve belirsizlik içinde tek huzur
olanağı olarak salt soyutlamayı arar ve içgüdüsel bir zorunlulukla geometrik
soyutlamayı kendi içinde yaratır. Bu geometrik soyutlama, yaşam tablosunun
gösterdiği tüm zamanilik ve rastlantısallıktan kurtulmanın tam ve insan için tek
düşünülebilir anlatımıdır. Đnsan, dış dünyanın nesnelerini salt değerlere yaklaştırarak
soyutlama yolculuğuna devam eder. 204
Tiyatro, tarihi boyunca, farklı biçimlerde ve farklı amaçlarla soyutlama
yönteminden yararlanan bir sanat dalı olmuştur. Antik Yunan Dönemi’nde kostüm ve
maskelerle, parçalı yapı metinlerle, oyunun içinde seyirciye seslenişlerle oluşturulan
yabancılaştırma estetiğiyle; Roma Dönemi’nde daha çok beden diline dayanan
gösterilerle; Ortaçağ’da dinsel içerikli oyunlarda kullanılan yerinel figürler (iyilikkötülük-hırs-şehvet
gibi kavramların insanlar tarafından canlandırılması) ve yine o
dönemde gelişen tiyatro tekniğiyle doğaüstü güçlerin ve dinsel olayların
canlandırılmasıyla; Rönesans Dönemi’nde halk tiyatrosu türü olan Commedia
dell’Arte’de (bizim geleneksel tiyatromuza çok benzeyen özelliklerle) doğaçlama,
metinsiz, tip boyutunda oyun kişileri ve bu oyun kişilerinin kostümleri-maskeleriyle
hep soyutlama yönteminden yararlanıldığı görülmektedir. Romantik Dönem yapıtları
ise “soyutlama” anlamında çok daha zengindir ki bu zenginlik kendisinden çok
sonraki akımlara da kaynaklık etmektedir.
III.A. Romantik Dönem’de Soyutlama
Ayrıcalıklı sınıfların klasik ölçülerine bütünüyle başkaldıran bir sanat anlayışı
olan Romantizm Akımı’nda yer ve zaman birliği önemini yitirmekle birlikte, “hiçbir
bağımlılık ve hiçbir engel tanımayan ‘deha’ kavramı” 205 slogan olarak belirlenmiştir.
Alman idealist felsefesinin bağlamı içinde kuramını belirleyen bu akımda “Yeni
Platoncu” eğilimi sürdüren idealizm sanata özel bir önem vermiştir. Bu önemin
204 WORRINGER, Wilhelm, “Soyutlama ve Empati”, (Çev. Doğan Şahiner), Modernizmin Serüveni,
Hazırlayan: Enis Batur, YKY Sanat, Đstanul, 1999, s.280.
205 ĐPŞĐROĞLU, Zehra, Tiyatroda Devrim, Çağdaş Yayınları, Đstanbul, 1995, s. 20
64