58-Soyutlama-acisindan-postmodern-edebiyat-ile-meddah-karagoz

“Belirli ve zorunlu olmayan demektir. Duyularımıza çarpan olaylar,
fenomenler (görüngüler) çokluğu böyle bir tesadüfîlik içinde akıp geçerler.
Soyut sanatçıların tesadüfîlikle niteledikleri obje alanı, işte bu olayların,
fenomenlerin oluşturdukları tabiattır, tabiatın görünüş varlığıdır. Onlara göre
görünüş evreni her ne kadar bir kausal-nexus’u (nedensel bağlantı) gösteriyorsa
da oluş ve değişme boyutları için de akıp geçmesi nedeniyle tesadüfe dayanır.
Ama aranan ve ulaşılmak istenen erek tesadüf değildir., tersine tesadüf dünyası
ortadan kaldırıldıktan sonra aranan evrene ulaşmak mümkündür. Soyutlama için
tesadüfe dayanan duyulur evren, asıl varlığa ulaşma yolunda bir engeldir.
Yapılması gerekli olan şey, bu duyulur varlığın, daha doğrusu görünüşün bütün
tesadüfîliğiyle beraber ortadan kaldırılmasıdır.” 41
Worringer’e göre bunun yöntemi, dış dünyanın nesnelerini doğal
bağlamından, varlığın sonsuz değişik görünüşlerinden çekip almak, onlarda saymaca
olan her şeyden temizlemek, onları zorunlu ve değişmez kılarak mutlak değerlere
yaklaştırmaktır. 42 Worringer’in bu açımlamasını Nurhan Tekerek şu biçimde
pekiştirmiştir:
“Worringer’in soyutlama kavramını, duyuların aldatıcılığından hareket
ederek, evreni görünenin ötesindeki mutlak olanı algılama yoluyla ‘soyut
olandan duyusal olana ulaşmak’ olarak açıklama eğilimine karşın, yine
soyutlama bağlamında ‘Duyusal olandan Soyut olana yani öze ulaşma’ süreci
olarak da değerlendirmek mümkündür. Başka bir deyişle ‘özdeşleyim’den
kurtularak ‘tasavvur gücü’nü kullanmak suretiyle asıl öze ulaşma. Bu bağlamda
soyutlamaya dayalı sanatta tasvirin yüzeye yaklaşması, uzaydan kurtulmuş bir
biçim anlayışı diye ifade edilebilecek çizgilerle ve yüzeysel bir anlatım
kullanılır.” 43
Bu anlatım, her ne kadar kalın çizgileri ve yüzeysel bir anlatım yolunu
açıklıyor görünse de aslında içinde eytişimsel derinliği de barındırmaktadır:
“Mutlak olan varlık evrenin ölümsüz olan yasalılığıdır. Buna karşılık insanın
duyulur bir varlık olarak görünüşler dünyasında bulduğu şey, ölümsüzlüğün
karşıtı olan değişmedir, ölümlülüktür. Trajik olan da budur. Çünkü o, bu
durumda itici bir kuvveti oluşturur. Ama büyük bir olgunluğa ulaşılır ulaşılmaz,
trajik biçim verme dayanılmaz olur. Soyut olanın canlı gerçekçiliği içinde yeni
insan, yurt özlemi, sevinç, acı, korku vs. gibi şeyleri aşar Güzel için duyulan
sürekli duyumda, bu duygular arıtılır ve derinleştirilir.” 44
41 TUNALI, Đsmail, Estetik Beğeni, Say Yayınları, Đstanbul, 1983, s. 117.
42 WOORINGER, Wilhelm, Soyutlama ve Özdeşleyim , Çev: Đsmail TUNALI, Remzi Kitabevi,
Đstanbul 1985, s. 30.
43 TEKEREK Nurhan, Popüler Halk Tiyatrosu Geleneğimizden Çağdaş Oyunlarımıza
Yansımalar , T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001, s.s. 26-27
44 TUNALI, Đsmail, Estetik Beğeni , Say Yayınları, Đstanbul 1983, s. s. 255-256.
11