Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
front zasigurno nije etnički (“nacionalni”). To nije sve: prema<br />
rečenom obrascu, autor koji poziva na izgradnju naše univerzalne<br />
historijske svijesti “jače od svih ubitačnih etnokonfesionalnih<br />
podjela, s političkim bosanstvom kao centralnim pojmom”,<br />
morao bi činiti dio “bošnjačke liberalne priče”. A ne čini:<br />
štaviše, izvjesno je da Dubravko Lovrenović, u tekstu iz kojeg<br />
je navod preuzet [30] , ne predlaže bosanskim Hrvatima i Srbima<br />
da “ostave svoj etnopolitički okvir”, upravo kao što svojim<br />
pozivom ne namjerava da utre put “grubom, neosviještenom i<br />
agresivnom nacionalizmu usmjerenom na majorizaciju<br />
i asimilaciju” [31] .<br />
Taj nacionalizam, naravno, postoji. I spreman je, poput svakog<br />
drugoga, da zaodjene bilo koje institucionalno ruho i prigrli<br />
bilo koji ideološki projekt ako misli da će to pomoći ostvarenju<br />
njegovih ciljeva. [Pisac ovih redova upozoravao je, nešto prije<br />
izbijanja polemike oko knjige Mirjane Kasapović, na opasnost<br />
da bošnjačko-muslimanska politička klasa, nakon što je iz koncepta<br />
“vlasti suverenih naroda” izvukla sve što se moglo izvući,<br />
naglo postane gorljiv zagovornik “države građana” i samim time<br />
kompromitira tu ideju [32] , pa stoga Ivan Vukoja, kada primjećuje<br />
da je “moguće (premda nije izvjesno) da model postane<br />
sredstvo manipulativne politike majorizacije” [33] , unekoliko kuca<br />
na otvorena vrata. S druge strane, odbaciti liberalno-demokratski<br />
model i načelo “jedan čovjek-jedan glas” samo zato<br />
što ga je moguće zloupotrebiti jednako je pametno koliko i<br />
odbaciti demokratiju zato što ona ponekad omogući da na<br />
vlast dođu Mussolini i Hitler, Lukašenko i Ahmedinedžad,<br />
Bush i Chávez, Milošević i Tuđman…<br />
Mnogo je načina da se tom nacionalizmu olakša posao. Dva<br />
su za nas naročito bitna, jer ih u polemici o “konsocijacijskoj<br />
demokratiji” nalazimo na djelu. Prvi je da se s indignacijom<br />
odbacuje svaka veza između zalaganja za konsocijacijsku demokratiju<br />
i dovršenja zločinačkog projekta iz Karađorđeva [34] ,<br />
a da se u isto vrijeme zalaganje za pravilo “jedan čovjek-jedan<br />
glas” potkazuje kao sramotno intelektualno partnerstvo sa<br />
“Silajdžićem”.<br />
Drugi je način da se u montiranom procesu liberalizmu, nakon<br />
izjava nevjerodostojnih svjedoka koji usto nisu ni podvrgnuti<br />
unakrsnom ispitivanju, donese presuda prema kojoj je a priori<br />
nelegitimna svaka rasprava o bosanskoj političkoj naciji (koja,<br />
kako je to pisac ovih redova nedavno istakao, može postojati<br />
zahvaljujući institucijama liberalno-demokratske države, a ne<br />
“konstitutivnosti naroda” ili ideji “suživota”, i unutar koje bošnjačka<br />
etnija može ravnopravno opstajati samo pod uslovom<br />
da se kani svake ambicije da figurira kao politički subjekt ili<br />
“temeljni narod” [35] ).<br />
Pogledajmo sada kako su sudionici u ovoj nepotrebnoj polemici<br />
uspjeli da preoru dobro strukturirano polje mogućnostî liberalne<br />
demokratije.<br />
30 Dubravko Lo v r e n o v i ć, “Pravo na život u istini”, Dani br. 452, 10. februar 2006.<br />
31 Mladen an č i ć, “Jedan čovjek-jedan glas ili “Hodte nami vi na viru””, s. 170.<br />
32 T. ha v e r i ć, “Došao šejtan po svoje”, Dani br. 452, 10. februar 2006.<br />
33 V. Puls demokratije, .<br />
34 Mirjana ka s a p o v i ć, “Metodološki problemi…”, ss. 136-137.<br />
35 T. ha v e r i ć, Čas lobotomije, Rabic, Sarajevo, 2007, s. 155.<br />
Kakvu <strong>BiH</strong> (ne)želimo?<br />
3. Niz opštih mjesta o uopštavanju<br />
Kod naših autora, prikaz liberalizma neodvojiv je od njegove<br />
kritike; ta jednodimenzionalna kritika opet, kao nedvosmislena<br />
osuda, nosivi je element u odbacivanju jednog određenog<br />
koncepta ustavnog preustrojstva Bosne i Hercegovine dosta<br />
neprecizno nazvanog “građanska država” — odbacivanju korelativnom<br />
sa zagovaranjem “konsocijacijske demokratije”. U<br />
spisima Mirjane Kasapović (i, u nešto manjoj mjeri, M. Ančića<br />
i I. Vukoje) računa se na efekt obrnute srazmjernosti kao na<br />
sâm ključ argumentacije: što se liberalna demokratija učini<br />
manje privlačnom, konsocijacijska demokratija postat će<br />
prihvatljivija.<br />
Naravno, što je model konsocijacijske demokratije prevaziđen i<br />
u političkoj teoriji napušten nezavisno od eventualnih slabosti<br />
“građanske države” ne dokazuje automatski teorijsku nadmoć<br />
liberalne demokratije, niti potvrđuje njezinu privlačnost kao<br />
rješenja za bosanski pravno-politički Gordijev čvor. To izlaganje<br />
tek predstoji: no u tom poslu ne može se zaobići prikaz načina<br />
na koji naši autori, htijući ostvariti vlastiti program, pogrešno<br />
predstavljaju liberalno-demokratski model.<br />
Recimo odmah da to pogrešno predstavljanje nije nikakva njihova<br />
posebnost: ono je rezultat široko rasprostranjene balkanske<br />
pojave koju možemo nazvati nevaljanim uopštavanjem,<br />
i čiji poseban slučaj predstavljaju svakojake neodgovarajuće<br />
analogije. Uopštavanje je sama bit spoznajnog procesa: “Spoznaja<br />
da se do vatre može doći ako se jedan komad drveta na<br />
određen način tare o drugi izvedena je iz pojedinačnih iskustava<br />
putem uopštavanja; ta tvrdnja znači da će se takvim<br />
trljanjem uvijek doći do vatre” [36] . Umijeće otkrivanja je, dakle,<br />
umijeće ispravnog uopštavanja. Ispravnog, zato što iz uopštavanja<br />
treba isključiti sve ono što je irelevantno, naprimjer<br />
poseban oblik ili veličinu upotrijebljenih komada drveta, a<br />
uključiti ono što je relevantno, naprimjer suhoću drveta. Značenje<br />
izraza “relevantan” može se definirati na sljedeći način:<br />
“Relevantno je ono što se mora spomenuti da bi uopštavanje<br />
bilo valjano” [37] . Stoga se početak svake spoznaje sastoji u odvajanju<br />
relevantnih činilaca od irelevantnih.<br />
Uopštavanje u prirodnim naukama, nazvanima još i nomotetske<br />
jer formuliraju zakone koji omogućuju egzaktna predviđanja<br />
događaja, razlikuje se barem u dvije bitne dimenzije od<br />
uopštavanja u naukama o kulturi. Najprije, ove potonje bave se<br />
pojedinačnim pojavama koje se ne mogu ponoviti u laboratorijskim<br />
uvjetima (zbog čega se još zovu idiografske), pa u njima<br />
ni najuspješnije uopštavanje ne omogućuje predviđanje: sociološki<br />
ili politološki “zakoni” u najboljem slučaju tematiziraju<br />
pravilnosti društvenog svijeta, i operiraju s vjerovatnoćom, a<br />
ne s izvjesnošću. A zatim, za razliku od objašnjenja (prirode),<br />
iz razumijevanja (čovjekovih duhovnih tvorevina) nije moguće<br />
isključiti subjektivne činioce [38] . Drugim riječima, na rezultate<br />
istraživanja utječu predodžbe, proživljeno iskustvo i vrednosni<br />
horizont kako pojedinačnog istraživača tako i društvene<br />
zajednice u kojoj se istraživanje vrši.<br />
36 Hans re i c h e n B a c h, The Rise of scientific philosophy. Nav. prema H. ra j h e n B a h,<br />
Rađanje naučne filozofije, Nolit, Beograd, 1964, s. 35.<br />
37 Ibidem.<br />
38 O konstitutivnoj razlici objašnjenja i razumijevanja v. G. H. von Wr i g h t,<br />
Objašnjenje i razumevanje, Nolit, Beograd, 1975.<br />
status, broj 13, jesen/zima 2008. | 137
Change language