You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Kakvu <strong>BiH</strong> (ne)želimo?<br />
rističko, subjektivno-političko i državotvorno shvatanje nacije.<br />
Konstituiranje nacije je ovdje akt volje samog suverena, naroda.<br />
On se izražava posredstvom ustava i zajedničkih političkih<br />
instiuticija. Takvo zasnivanje nacije se može svesti na formulu<br />
“nacija postaje”, čime se naglašavaju procesi njenog kreiranja.<br />
Pri tom se obrazovanje nacija tendencijelno svodi na obrazovanje<br />
država. Sa ethnosom se, suprotno tome, opisuje “organski”,<br />
objektivno-kulturološki srasla nacija koja egistira neovisno o<br />
individualnoj ili kolektivnoj odluci. Kao kriterij pripadnosti ovakvoj<br />
“prirodno” datoj zajednici (naciji) se pojavljuju: zajedničko<br />
porijeklo, vjera, jezik, referentni mitovi, običaji i kultura. Ovo<br />
shvatanje se može svesti na formulu “nacija postoji”. Ono<br />
naglašava da nacije egzistiraju nezavisno od država, odnosno,<br />
da ethnos suprotno demosu prethodi državi i bazira države na<br />
vječnom i nepromjenjivom postojanju nacija.<br />
Suprotstavljanje demosa i ethnosa rezultira fikcijom da oba<br />
fenomena opisuju homogene socijalne zajednice. U stvarnosti<br />
se oba pravca uzajamno nadopunjuju i pretpostavljaju.<br />
Jer, bez kulturnog ne bi smjelo postojati političko jedinstvo,<br />
kao što do kulturnog ujedinjavanja ne bi smjelo doći bez političkog.<br />
Razlike između demosa i ethnosa rezultiraju, međutim,<br />
suprostavljanjem ideja koje se po uhodanom obrascu naslanjaju<br />
na njemačku i francusku državnu tradiciju. Racionalizam<br />
i univerzalizam demosa se suprostavlja romantici i partikularizmu<br />
ethnosa, Rosseau se suprotstavlja Herderu. [80] U grubom<br />
pojednostavljenju se dualizam ove vrste može predstaviti<br />
kao dvostruko poimanje državnog i narodnog nacionalizma: u<br />
državi centrirana nacija se suprotstavlja u narodu centriranoj<br />
naciji, demokratski nacionalizam se suprotstavlja integralnom<br />
nacionalizmu. [81]<br />
Kako bi se oslobodio analitički sadržaj od ideološki zatamnjene<br />
(zlo)upotrebe pojmovnog para ethnos/demos, narod/nacija,<br />
potrebno je pogledati njihovu recepciju u tradiciji javnog prava<br />
i tretman u savremenom internacionalnom pravu, a zatim<br />
ustanoviti spojivost jednog i drugog modela (državnopravnog/<br />
zapadnog – demos i kulturno-biološkog/istočnog – ethnos<br />
pogleda) sa modernim razumijevanjem države. Na početku,<br />
dakle, stoji analiza pravnih modela, kako se oni kondenziraju u<br />
pojedinim pravnim granama. Zadan je svojevrstan “pravni put”<br />
rekonstrukcije navedenih paradigmi.<br />
Zašto pravni put? Zato što se savremena državna vladavina<br />
konstituira u formama pozitivnog prava, a državni narod se<br />
pojavljuje kao nosilac pravnog uređenja koje vrijedi na jednom<br />
teritorijalno definiranom području. Izvan pravno definiranih<br />
elemenata nacija i narod zadobijaju konture proizvoljnih<br />
konstanti koje se same po sebi definiraju. One ne počivaju na<br />
činjenicama nego na idejama koje ljudi drže za činjenice. [82]<br />
Pojmovi nastali na takvim osnovama su nesigurni, oni ne omogućuju<br />
precizno opisivanje životnih činjenica i više zamagljuju<br />
predmet rasprava nego što ga rasvjetljavaju. Konačno, u multi-<br />
mom demosa “historijski tip moderne nacije”. Usp. Fr a n c i s (fn 7), str. 87.<br />
80 Instruktivna usporedba koja naglašava razlike ali i sličnosti kod F. m. barnard,<br />
Self-Direction and Political Legitimacy: Rousseau and Herder, 1988.<br />
81 Usp. o. KaLLscHauer/c. Le g g e w i e, Deutsche Kultrunation versus französische<br />
Staatsnation?, u: Berding (Hrsg.), Nationales Bewusstsein und kollektive<br />
Identität, 1994., str. 112 i dalje.<br />
82 Tako doslovice aLtermatt , Das Fanal von Sarajevo, 1996: “Nacija je to što se<br />
predstavlja kao nacija, tako bi se moglo tautološki argumentirati. Nacije ne<br />
počivaju na faktima, nego na tome šta ljudi drže za fakte” (str. 42). “U svim se<br />
slučajevima članovi jedne nacije sami definiraju kao takvi” (str. 51).<br />
166 | magazin za političku kulturu i društvena pitanja<br />
etničkim <strong>zajednica</strong>ma stvaraju zbrku koja vodi u haos ideniteta<br />
sa razarajućim potencijalima. Postoji još jedan argument i on<br />
se odnosi na državno/ustavno i internacionalno pravo. Naime,<br />
politička kultura jedne države se kristalizira u važećem ustavu.<br />
Tako se državno, odnosno, ustavno pravo mora pojaviti kao neutralni<br />
destilat nacionalnog, “narodnosnog”, jer se samo nacija<br />
definirana u pravnim kategorijama može spojiti sa univerzalističkim<br />
samorazumijevanjem moderne države kao pravne države.<br />
[83] Njoj treba jedan tačno definiran pojam nacije i od nje<br />
egzaktno odvojen pojam naroda.<br />
U pravnoj konstrukciji ustavne države, međutim, postoji praznina<br />
koju ne može nadomjestiti ustavni tekst – taj model ne<br />
rasvjetljava temeljno pitanje: zbog čega se okuplja grupa ljudi<br />
da bi posredstvom pravnih regula zjednički državni život učinili<br />
legitimnim. To je konstelacija koja priziva naturalističko poimanje<br />
nacije i vraća nas u ideologeme i premise “organske nacije”<br />
19. stoljeća. Ona uspostavlja pojmovnik nacionalnih država i<br />
rehabilitira dualističke koncepcije. Iz normativne perspektive je<br />
ustavotvorna praksa jedna praktična fikcija koja u posljednjim<br />
konsekvencama kao odgovor namješta “pravo na nacionalno<br />
samoodredjenje”. Nastupajući izvan granica pozitivnog prava,<br />
pravo na samoopredjeljenje sa svoje strane definira naciju<br />
nezavisno od pravnog ustrojstva ili ustavnog prava. Ovakvo,<br />
naturalističko tumačenje nacije sugerira da nacionalna sloboda<br />
u biti jest sposobnost da se vlastita nezavisnost, po potrebi,<br />
konstituira ratom, upotrebnom vojne sile, naprosto, ubijanjem<br />
drukčijih. Upravo je tradicionalna slika organske nacije<br />
kolorirana ratnim simbolima. Ona podstiče ratne energije koje<br />
državni red mogu prevesti u haos rata. Nacija koja izrasta na<br />
ideji slobode, jednakosti i uključivanja različitih podrazmijeva,<br />
međutim, drukčiji red vrijednosti. Riječ je o naciji državljana koji<br />
sopstveni ustav razumijevaju kao historijsku tekovinu i egzistencijalnu<br />
premisu. Takav ustavni sistem se u izvanrednom<br />
stanju mora braniti vlastitim životom.<br />
Od te se pozicije uvođenje kategorija internacionalnog prava<br />
čini smislenim. Jer, tek standardi internacionalnog prava<br />
univerzaliziraju značenje pojma nacija. Državnonacinalna<br />
koncepcija slobodu nacija razumjeva kosmopolitski, naime,<br />
kao obavezu koja slijedi logiku praktičnih potreba modernog<br />
svijeta. Ona vodi kooperativnom razumijevanju ujednačenih<br />
interesa jedne nacije sa ostalim, sve u okvirima internacionalne<br />
zajednice i pomoću nje. Internacionalno pravo jeste katalizator<br />
ujednačavanja, pomoćno sredstvo interesnog poravnanja, ali<br />
i medij koji utvrđuje posljednje standarde poopćivog definiranja<br />
ethnosa i demosa, naroda i nacije. Naime, tek se uspostavljanjem<br />
standarda internacionalnog prava razvila pojmovna<br />
aparatura koja je uvodila “univerzalan jezik” u ustavnu teoriju,<br />
u teoriju države i državno pravo. Takva praksa je standardizirala<br />
pojmove, a “narodu” i “naciji”, ethnosu i demosu obezbjedila<br />
razumljiv i poopćiv sadržaj.<br />
Oba “vanpravna” pogleda i njihove pojmovne konotacije, kako<br />
je već spomenuto, možemo idealtipskim pojednostavljenjem<br />
opisati kao zapadni i istočni pogled. Zapadni, državnopravni<br />
pogled jasno razlikuje pojam nacije od pojma naroda. Uz<br />
oslanac na anglosaksonsku i francusku tradiciju oba su pojma<br />
83 U ovome i sljedećem upućujem na izvodjenja kod J. Habermas, Der europäische<br />
Nationalstaat – Zu Vergangenheit und Zukunft von Souveränität und Staatsbürgerschaft,<br />
u: isti, Die Einbeziehung des Anderen, 1999., str. 128 i dalje,<br />
posebno str. 138 i dalje.
Change language