Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
O pamćenju i simbolima<br />
vjerski, upućuje na istinu, koja inače ne bi bila spoznatljiva,<br />
koncept je kojem se pribjegava u teorijskim rekonstrukcijama<br />
razvijenim u različitim epohama u odnosu na simbolizam. Kao<br />
predstavnik romantičnog kruga u Heidelbergu, G. F. Creuzer<br />
je definirao simbol kao “objavu božanskog” i kao “zraku koja<br />
doseže dubine bića i misli”. [22] Nakon njega, u okviru istraživanja<br />
autora kao što su G. Van Leeuw, M. Eliade, R. Guénon<br />
i H. Corbin, zajednički je utvrđeno da je simbol “povratak na<br />
početak”, s time što se različito tumačilo i shvaćalo prirodu i<br />
domet ovoga povratka. [23]<br />
Primjerice, za M. Elijadu priroda vjerskih simbola pokazuje se u<br />
odnosu s “hijerofanijama”, odnosno s onim “manifestacijama<br />
svetoga” u kojima se izražava samo religiozno iskustvo. U tom<br />
kontekstu, simbol bi bio važan ne samo zbog toga što produžava<br />
hijerofaniju ili je zamjenjuje, nego nadasve zbog toga što<br />
može nastaviti proces hijerofanizacije. Štoviše, u slučaju potrebe<br />
on sam može biti hijerofanija, budući da objavljuje neku<br />
svetu ili kozmološku zbilju koju nijedna druga “manifestacija”<br />
nije kadra objaviti. [24] Ponekad se, dakle, simbol može nametnuti<br />
kao jedini i nezamjenjivi pristupni put nekoj zbilji koja bi u<br />
protivnom bila osuđena da ostane zauvijek neshvatljiva.<br />
Prema Hegelu, koji u simboličnom vidi jedan od tri oblika<br />
umjetnosti koja prethodi onoj klasičnoj i romantičnoj, simbol<br />
se prevodi u vanjsku egzistenciju koja je neposredno prisutna<br />
ili izručena intuiciji, ali koja ne smije biti razmatrana na temelju<br />
nje same, onako kako se neposredno prikazuje, već u jednom<br />
širem i univerzalnijem smislu. U simbolu bi se mogle razlikovati<br />
dvije “strane”: značenje, koje se temelji na nekom prikazu<br />
ili predmetu, i izraz, odnosno “osjetilno postojanje ili slika bilo<br />
koje vrste”. [25] U kontekstu hegelovske estetike, odnos koji<br />
postoji između značenja i izraza simbola bitno je analogijske<br />
prirode. [26] Primjerice, ako je lav općenito smatran simbolom<br />
hrabrosti, a lisica simbolom lukavosti, to je zbog toga što ove<br />
životinje izrazito posjeduju navedene osobine. S druge strane,<br />
uvijek postoji “djelomično neslaganje”, nesrazmjer između dvije<br />
spomenute “strane”, budući da se simbol, kako bi ostao takav,<br />
ne smije “nutarnje miješati” sa samim svojim značenjem. Tako<br />
lav nije samo hrabar, a lisica nije isključivo lukava, nego obje<br />
životinje posjeduju i neke druge i različite osobine. Osim toga,<br />
postoje i druge životinje koje posjeduju navedene osobine, ali<br />
koje nisu prihvaćene kao njihovi simboli. Upravo ovakav nesrazmjer<br />
određuje bogatstvo simbola, ali i njegovu bitnu<br />
“ambivalentnost”. [27]<br />
Prema C. G. Jungu, za razliku od znaka [28] , simbol “uvijek pretpostavlja<br />
bilo izabrani izraz bilo najbolje moguće obilježje ili<br />
formulaciju nekog relativno nepoznatog dokaza, ali čije je postojanje<br />
prepoznato ili smatrano nužnim”. I još: “Dotle dok je<br />
neki simbol živ, on je izraz neke stvari koja se ne može okarak-<br />
del linguaggio religioso, Brescia 2005, str. 10.<br />
22 G. F. Creuzer, Symbolik und Mythologie der alten Völker, besonders der Griechen,<br />
Heyer und Leske, Leipzig, 1810-1812, str. 35.<br />
23 U. Galimberti, Dizionario di psicologia, Torino 2006, str. 870.<br />
24 M. Eliade, Trattato di storia delle religioni, Torino 2004, str. 408.<br />
25 G. W. F. Hegel, Estetica, Milano 1963, str. 344.<br />
26 U. Eco, Semiotica e filosofia del linguaggio, Torino 1997, str. 224.<br />
27 G. W. F. Hegel, nav. dj., str. 345.<br />
28 Za razliku od simbola, znak je nedvosmisleni pokazatelj i obilježje. Znak je globalno<br />
priopćavanje neke zbilje unutar ljudskog komunikacijskog kodeksa, koje<br />
teži nedvosmislenom izražavanju značenja, odnosno preciznosti.<br />
78 | magazin za političku kulturu i društvena pitanja<br />
terizirati na bolji način. Simbol je živ samo dok je nabijen značenjem.<br />
Međutim, kada je objelodanio svoje značenje, odnosno<br />
kada je pronađen onaj izraz koji formulira traženu, očekivanu ili<br />
slućenu stvar još bolje od simbola u upotrebi do toga trenutka,<br />
simbol umire”. [29] Međutim, koja se hermeneutika može primijeniti<br />
na znakove koji, poput onih o kojima se sada raspravlja,<br />
teže spojiti čovjeka s nekom istinom, transcedentnom ili<br />
imanentnom?<br />
Između ostalih, hermeneutici simbola vlastitu misao posvećuje<br />
i P. Ricoeur koji prethodno ide na pokušaj definicije same<br />
strukture simbola. [30] Kao što je već Hegel pokazao, Ricoeur<br />
primjećuje kako, iako je znak, simbol posjeduje karakteristiku<br />
nepovezanosti s vlastitim smislom pomoću nekog čisto konvencionalnog<br />
i proizvoljnog odnosa. Prema Ricoeuru, simbol<br />
je “neproziran”, jer “u sebi krije dvostruku intencionalnost”.<br />
Prije svega, izražava doslovni smisao koji na svoj analogijski<br />
način označava daljnji smisao, koji može biti pružen isključivo<br />
kroz prvi. A analogija u ovom slučaju nije podložna objektivizaciji,<br />
budući da se ne može prevesti u neki srazmjer između četiri<br />
elementa kao što se smatra mogućim učiniti za svako analogijsko<br />
rasuđivanje. [31] Drugi smisao – onaj skriveni i enigmatski koji<br />
treba biti stalno otkrivan i pokazivan – ne može odbaciti simbol<br />
koji ga predstavlja. Ne postoje sinonimični izrazi nekog simbola.<br />
Ricoeur zatim utvrđuje i druge važne karakteristike. Prije svega,<br />
usporedba između simbola i alegorije omogućuje bolje rasvjetljavanje<br />
koncepta neprevodivosti prvog. Naime, “alegorizirajuća<br />
interpretacija” dopušta prijevod na koncu kojega sama<br />
alegorija može propasti kao beskorisna, dok simbol, naprotiv,<br />
“prethodi hermeneutici”, on “zaziva”, “sugerira”, “daje<br />
svoj smisao u enigmi, a ne kroz prevođenje”. [32] Na području<br />
svakog hermeneutičkog procesa koji se želi pokrenuti u odnosu<br />
na prikazivanja takve vrste, nikada nije moguće “osloboditi se”<br />
simbola. “Svaki govor o simbolu – kao što je rečeno – uvijek<br />
je govor iz simbola i u simbolu, nikad simbol u govoru”. [33]<br />
Osim toga, oblik na koji se aludira nije onaj simbolične logike u<br />
čijoj se dimenziji sam simbolizam nameće kao “vrhunac formalizma”,<br />
nego je znak nerazdvojivo povezan sa svojim sadržajem<br />
i stoga nije formalan. [34] Na koncu, simboli se razlikuju od mitova<br />
jer su sadržani u “spontano oblikovanim i danim analogijskim<br />
značenjima”, dok se, naprotiv, mitovi prevode u simbole<br />
razvijene “u formi pripovijesti”, koji su artikulirani “u jednom<br />
vremenu i prostoru koji nisu usklađeni s onima kritične povijesti<br />
i geografije”. [35]<br />
Označivši bitni karakter znaka o kojemu je riječ, problem koji<br />
ovaj francuski filozof postavlja odnosi se na rekonstrukciju obilježja<br />
misli koja polazi od simbola, bez prevođenja u onu “alegorizirajuću<br />
interpretaciju”, na koncu koje bi, kao što je rečeno,<br />
simbol bio beskoristan i neupotrebljiv. Uistinu, izvanredan<br />
problem ukoliko se svako simbolično oblikovanje smatra bitno<br />
neprevodivim i sposobnim izazvati samo “čuđenje” ili “zastoj”<br />
29 C. G. Jung, Tipi psicologici, u: Id., Opere, VI, Torino 1969, str. 483.<br />
30 P. Ricoeur, Il simbolo dà a pensare, Brescia 2002, str. 15.<br />
31 Isto, str. 16.<br />
32 Isto, str. 18.<br />
33 U. Galimberti, nav. dj., str. 870.<br />
34 P. Ricoeur, nav. dj., str. 19.<br />
35 Isto, str. 21.
Change language