Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Kakvu <strong>BiH</strong> (ne)želimo?<br />
vanja za one među njima koji odluče da se obrate u neku drugu<br />
religiju. Da evropski muslimani prvu dimenziju tog liberalnog<br />
postignuća objeručke prihvataju a druge dvije energično odbacuju<br />
jasno je svakome ko prati novinsku crnu hroniku u bilo<br />
kojoj evropskoj zemlji: pokušaji emancipacije (koja nije bezuslovno<br />
pohvalna ili poželjna, ali mora biti slobodna) nerijetko se<br />
pretvaraju u krvave porodične drame čiji protagonisti završavaju<br />
u bolnici, mrtvačnici ili zatvoru.<br />
Izvjesno je da u Francuskoj, i u cijeloj Evropi, postoje “seoski<br />
župnici” koji o muslimanima misle isto što i članovi sarajevskog<br />
Medžlisa o homoseksualcima. Ali je nezamislivo da takvo<br />
mnijenje javno iznesu, niti bi ga ijedne novine objavile. Teško<br />
je odgonetnuti šta je navelo uredništvo Dana, koje obično zna<br />
mjeru, da svoj prostor ustupi za iznošenje mišljenja kakvo je<br />
Velićevo; govor mržnje ne može se pravdati (liberalnom) slobodom<br />
izražavanja (a ko još sumnja da je u pitanju govor mržnje,<br />
neka u spornoj rečenici o ugrožavanju čistote ovdašnjeg prostora<br />
“istospolne parove” zamijeni “crncima” ili “Jevrejima”).<br />
Možda je jedina korist od ovakvih uredničkih promašaja što nas<br />
podsjećaju da je historijska “bosanska tolerancija” u rukama<br />
današnjih neprosvijećenih aktera postala običan Luftballon;<br />
zbog toga ne treba da čudi što istaknuti pojedinci u muslimanskoj<br />
populaciji, koja sebe s razlogom vidi kao žrtvu proganjanja<br />
većine kojoj nije bila po volji i ukusu, mogu bez oklijevanja<br />
da govore o “pederima”, manjini što im nije po volji i ukusu, s<br />
mržnjom s kakvom je samo još jedna zagrebačka kolumnistica<br />
tamo negdje u veselim devedesetima pisala o smradu muslimanskih<br />
žena, ratnih stradalnica izbjeglih iz Bosne, natiskanih<br />
oko zagrebačkog Glavnog kolodvora.<br />
Ovo osporavanje liberalnih tekovina, naizgled sasvim različito<br />
od konsocijacionističkog, ipak ima s njim dva zajednička elementa.<br />
Najprije, poput Mirjane Kasapović, i bosanski antiliberali<br />
rado bi vidjeli liberalne branitelje homoseksualnih prava<br />
kao prepoznatljivu “nacionalnu intelektualno-političku frontu”<br />
— ali, ako bi to ikako bilo moguće, kao nebošnjačku, u čemu<br />
se s Kasapovićevom temeljno razilaze. Zatim, i njihovi glavni<br />
argumenti — odstranimo li afektivni sloj — počivaju na nevaljanom<br />
uopštavanju jedne moralne pozicije koja se pokušava<br />
nametnuti onima koji je ne dijele, ili barem predstaviti kao<br />
univerzalna.<br />
8. Nacije, poželjne i nepoželjne<br />
Konsocijacionistička osporavanja liberalizma, ipak, znatno su<br />
suptilnija i razrađenija od onih koja dugujemo vulgarnom medžlisizmu.<br />
U njima nema mnogo agresivnosti; moralne pozicije<br />
tu su se pritajile iza opkopa i bedema anonimnih argumenata,<br />
i u Bosni i Hercegovini… Mirjane Kasapović nalazimo odlomke<br />
koji predstavljaju sam vrhunac umijeća disimulacije. Tako će,<br />
naprimjer, nakon jednog nekorektnog izjednačavanja “daltonističkog<br />
ustava” liberalnih demokratija (koji isključuje sve<br />
normativne obrasce što članove države razlikuju prema etničkoj<br />
ili bilo kojoj drugoj pripadnosti) s autoritarnim potiranjem<br />
tradicionalnih kultura [60] , ona ustvrditi da “pravima pojedinaca<br />
pripada i pravo da izaberu svoj nacionalni identitet i pravo<br />
da izaberu nacionalnu kulturu kojoj pripadaju”, potkrepljući to<br />
60 Mirjana ka s a p o v i ć, Bosna i Hercegovina: podijeljeno društvo i nestabilna država,<br />
s. 27.<br />
142 | magazin za političku kulturu i društvena pitanja<br />
stavom Yael Tamir da je “pripadnost naciji … konstitutivni čimbenik<br />
osobnog identiteta” [61] . Čini se da je argument ontološki, i<br />
da ga svi učesnici u raspravi mogu shvatiti. Štaviše, izražen je u<br />
obliku u kojem ga može prihvatiti većina autentičnih liberalnih<br />
mislilaca — sve dok ne pokušaju da ga dovedu do krajnjih<br />
posljedica.<br />
Naime, iz stava Tamirove nije jasno na koji se od dva povijesno<br />
potvrđena tipa nacije tu misli, kulturnu (“herderovsku”) ili<br />
političku (republikansku). Osobni se identitet može podjednako<br />
konstituirati kroz pripadnost Bretoncima ali i Francuzima,<br />
Velšanima ali i Britancima, Hrvatima ali i Bosancima,<br />
Bošnjacima ali i (horribile dictu!) Jugoslavenima. Što Mirjana<br />
Kasapović u raspravi oko konsocijacijske demokratije iznosi taj<br />
stav smatrajući da služi upravo njezinom nacrtu (a ne nacrtu<br />
“Bosanaca” ili “Jugoslavena”) može značiti da je prethodno postignuta<br />
saglasnost oko toga da su neke nacionalne pripadnosti<br />
po svom sadržaju poželjnije od drugih; no o takvom konsensusu<br />
nema nikakvih podataka, i jedino preostalo objašnjenje<br />
jest da ona, kao ontološki argument, zapravo izlaže argument<br />
moralnog zastupanja, zahtijevajući da prihvatimo da je pripadnost<br />
prvom tipu nacije vrednija od pripadnosti drugom tipu.<br />
Nije nezanimljivo podsjetiti da je, u prvoj godini rata u Hrvatskoj,<br />
to bilo neprikriveno polazište francuskog filozofa Alaina<br />
Finkielkrauta, koji je — u nizu tekstova kasnije objavljenih u<br />
knjizi Kako se to može biti Hrvat? [62] — jedan moralno ispravan<br />
cilj, samostalnost hrvatske države, branio moralno neprihvatljivim<br />
argumentima. S razlogom ne pristajući na površni reduktivizam<br />
tadašnjih francuskih upravljača koji su političku zbilju<br />
samjeravali prema apstraktnim kategorijama i zle partikularizme<br />
(slovenstvo, hrvatstvo itd.) suprotstavljali hvalevrijednom<br />
univerzalizmu (tj. jugoslavenstvu), Finkielkraut je otišao u<br />
drugu krajnost pa je proglasio da “ne samo da nema ništa loše<br />
u tome da se “živi u jednoj nacionalnoj povijesti, da se pripada<br />
stvarnosti jedne kulture i jednoga jezika i da se osjeća solidarnost<br />
sa sudbinom jednog naroda” (B. Geremek), već je to jedini<br />
način da se vjerodostojno bude građanin” [63] .<br />
Ova apodiktičnost svjedoči koliko je bila u pravu Dominique<br />
Schnapper kada je upozoravala da “postoji opasnost da se<br />
svako objašnjenje nacionalne ideje čita ne na analitički, već na<br />
normativan način” [64] . Načelno, nema ništa loše u tome da se<br />
živi u jednoj etnonacionalnoj povijesti. No, za liberalno učenje<br />
i suprotno je istinito: zašto je loše htjeti živjeti u opštoj povijesti,<br />
i posmatrati svoje posebnosti — kulturu i jezik u kojima<br />
smo rođeni i koje nismo slobodno izabrali — kao smetnje<br />
i ograničenja [65] ? Iz Finkielkrautovog stava slijedi, bez ikakvog<br />
izvrtanja smisla, da se za autentične građane priznaju oni Korzikanci<br />
koji ustrajavaju u svome jeziku i kulturi, ali ne i oni koji<br />
osjećaju solidarnost sa sudbinom Francuza kao nadetničke<br />
zajednice; i da su potomci italijanskih iseljenika autentični građani<br />
samo ako i u Americi nastave da žive u stvarnosti italijanskog<br />
jezika i kulturnih kodova. Sve drugo je imperijalizam!<br />
Riječima Mirjane Kasapović, čovjeka zbilja prestraši takav anti-<br />
61 Loc. cit.<br />
62 Alain fi n k i e L k r a u t, Comment peut-on être croate ?, Gallimard, Pariz, 1992.<br />
63 Op. cit, ss. 53-54 (podv. T. H.).<br />
64 Dominique schnapper, “Nation démocratique et nationalisme”, Dialogue nº 15,<br />
Wilfrid Laurier University Press, Waterloo (ON), 1995, ss. 13-20.<br />
65 V. Ethnos i demokratija, ss. 159-160.
Change language