Botsing in de lucht, General Dynamics F-16, Comco...

1.18 Overige informatie
1.18.1 See-and-avoid
Het voorkomen van botsingen tussen vliegtuigen in ongecontroleerd gebied is enerzijds
gebaseerd op de wet- en regelgeving die zich voornamelijk richt op de voorrangsregels die
tussen de verschillende luchtvaartuigen bestaan. Anderzijds wordt het principe van see-andavoid
gebruikt. Hierbij zijn bestuurders van vliegtuigen zelf verantwoordelijk voor het houden
van uitkijk en het zonodig uitwijken om een botsing te voorkomen. Zoals ook reeds in het
rapport is vermeld dat is opgemaakt naar aanleiding van het ongeval te Etten-Leur, is het
see-and-avoid concept onderhevig aan menselijke beperkingen. Deze beperkingen, zoals
die in de literatuur worden beschreven zijn onder andere de volgende:
Fysieke beperkingen van het menselijk oog
Blind Spot
Ieder oog heeft een blinde vlek, maar door het binoculair kenmerk kan het ene oog de blinde
vlek van het andere oog compenseren. Als nu het zicht van dit oog wordt beperkt door een
obstructie (HUD, kompas, spiegel, vliegtuigconstructie en dergelijke) zullen objecten in de
blinde vlek van het andere oog niet zichtbaar zijn.
Drempel voor het scherp zien
Een vliegtuig kan te klein zijn om gezien te worden omdat het beneden de drempel van
scherpte van het oog ligt. Het is moeilijk te bepalen hoe groot een voorwerp moet zijn
voordat het zichtbaar wordt voor een bestuurder met een normale gezichtsscherpte.
Focusaccommodatie van het oog
Het vermogen te accommoderen vermindert als functie van de toename in leeftijd van de
bestuurder en kan negatief worden beïnvloed door vermoeidheid. Voor een gemiddelde
bestuurder zal het enige seconden duren voordat het oog is gefocust op het object. Een
geoefende bestuurder zal aldus minder tijd nodig hebben om iets op grote afstand te
focussen.
Bijziendheid door lege ruimte
Bij afwezigheid van voorwerpen op afstand, zal het oog zich focussen op relatieve korte
afstand, gelijkwaardig aan de focus in rusttoestand. De focusafstand in ruststand is ongeveer
0,5 meter. Voorwerpen op enige afstand zullen daardoor minder zichtbaar zijn. Het focussen
op oneindige afstand kost meer energie voor het oog, zeker bij afwezigheid van een duidelijk
voorwerp.
Mandelbaum effect
Indien zich een voorwerp op een afstand bevindt die overeenkomt met de focusafstand van
het oog in ruststand, zal het oog zich op dat voorwerp scherpstellen. Hierdoor wordt het
moeilijker om verre objecten scherp te zien.
Psychologische beperkingen
Bewuste of onbewuste zoekpatronen
Informatie van de luchtverkeersleiding met betrekking tot de positie van ander luchtverkeer
zal de mate van succes van het zoeken en het opmerken van ander luchtverkeer verhogen
ten opzichte van verkeer waarvan men de positie niet kent.
Visuele zichtveldvernauwing
Deze is variabel van persoon tot persoon en wordt beïnvloed door factoren als vermoeidheid,
werkbelasting, secundaire taken en stress, wat kan leiden tot een tunnelvisie.
50