Botsing in de lucht, General Dynamics F-16, Comco...

BESCHOUWING
1. Inleiding
Voor u ligt het rapport van de Raad voor de Transportveiligheid inzake het onderzoek naar
de botsing van een F-16B 1 (van een formatie van twee F-16’s) van de Belgische Defensie en
een Nederlands ultra licht vliegtuig (micro light aeroplane) nabij Sellingen op 24 april 2002.
Bij dit ongeval kwam de inzittende van het ultra licht vliegtuigje, dat bij de botsing totaal werd
vernield, om het leven. De Belgische F-16B kende twee bemanningsleden, van wie het
voorste bemanningslid de beide schietstoelen vlak voor of tijdens de botsing heeft
geactiveerd. Hierbij wordt eerst de canopy door middel van explosieven afgeworpen, waarna
de achterste bestuurder eerst wordt uitgeschoten en een fractie later de voorste bestuurder.
De voorste bestuurder van de F-16B kwam bij dit ongeval om het leven, de achterste
bestuurder heeft het ongeval overleefd. De F-16B stortte neer en vloog in brand. De botsing
vond plaats op een hoogte tussen de 961 en 1.127 voet (ft).
2. Een vergelijkbare botsing en de eindverantwoordelijkheid voor het onderzoek
Het laatste vergelijkbare ongeval in Nederland vond plaats nabij Etten-Leur op 22 december
1999 en betrof een botsing tussen een civiele Piper Cherokee en een F-16A van de
Koninklijke Luchtmacht. Bij dit ernstige ongeval kwamen de twee inzittenden van het
sportvliegtuig om het leven. De vlieger van de F-16A heeft zich door middel van de
schietstoel in veiligheid weten te stellen. Aangezien hier sprake was van een botsing tussen
een militair vliegtuig en een civiel vliegtuig heeft uitvoerig overleg plaatsgevonden met de
Minister van Defensie. Daarbij is de vraag aan de orde geweest of twee eindrapporten
(Defensie en Raad voor de Transportveiligheid) zouden worden uitgebracht dan wel één
eindrapport onder verantwoordelijkheid van de Raad voor de Transportveiligheid. De Minister
van Defensie kon zich verenigen met het voorstel om te komen tot één eindrapportage onder
verantwoordelijkheid van de Raad.
Over het ongeval nabij Sellingen heeft een identiek overleg plaatsgevonden met de
Belgische militaire autoriteiten, waaraan dezelfde vraag is voorgelegd. De militaire
autoriteiten konden zich verenigen met het voorstel van de Raad voor de Transportveiligheid
om te komen tot één rapport onder de verantwoordelijkheid van de Raad. Bij dit onderzoek
werd de Raad volledig gesteund en bijgestaan door de Belgische Onderzoeksdienst voor
Luchtvaartongevallen.
3. Gecontroleerd en ongecontroleerd luchtruim
De botsing vond plaats in het ongecontroleerde luchtruim. Er wordt, overeenkomstig de
internationale regels, onderscheid gemaakt tussen gecontroleerd gebied en ongecontroleerd
gebied. In het gecontroleerde gebied wordt het vliegen door de luchtverkeersleidingsinstanties
(in diverse gradaties) gecontroleerd, terwijl in het ongecontroleerde gebied de
verantwoordelijkheid voor het voldoende afstand houden met het overige vliegverkeer
volledig in handen ligt van de vliegtuigbestuurders zelf. Aan deze verantwoordelijkheid wordt
inhoud gegeven met het houden van uitkijk, het vliegen op eigen zicht (het see-and-avoid
concept). Om dit laatste -het vliegen op eigen zicht- verantwoord te kunnen laten
geschieden, zijn zowel zicht- als snelheidslimieten voor het vliegen in de ongecontroleerde
gebieden voorgeschreven. De maximum snelheid voor civiele vliegtuigen is 250 knopen.
Voor militaire gevechtsvliegtuigen geldt een aparte regel waarbij die snelheid is verhoogd tot
450 knopen (mits het zicht tenminste 8 kilometer is). Dit is gedaan om ervaring te kunnen
opdoen voor operationele omstandigheden, alsmede om veiligheidsredenen. In geval van
motorstoring kan immers bij hoge snelheid de neus van het vliegtuig omhoog worden
getrokken en hoogte worden gewonnen. Bij het bereiken van een grotere hoogte kan dan
nog een poging worden gedaan om te herstarten.
1 De F-16B is uitgerust met twee zitplaatsen. De F-16A heeft één zitplaats.
9