türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler ... - Kütüphane

konuşmaya dayalı bölümler halindedir. Mesnevi şairlerinin bir fırsatını bulup eserlerini
münazaralarla süslemelerinin adeta bir gelenek halini aldığı söylenebilir. 110
Münazaralar, tartışma temeline dayandığı için bu tür eserlerde en az iki zıt
varlık (karşı güç) ya da kavramın çatışması söz konusudur. Diyaloglar bu tür eserlerde
önemli bir anlatım özelliğidir. Şairler, belirli bir kurgu dâhiline tarafları tartıştırır. Bu
tartışmaya zemin olan mekânlar, kişiler ve eşyalar da tasvirî anlatımın ön plana çıktığı
bölümler olarak dikkat çeker. Sanatlı anlatımın en yoğun olduğu bölümler de aslında bu
bölümlerdir. Tartışma tarafları delil getirme, şahit gösterme, açıklama, örnek verme,
hadis ve âyetlerden faydalanma gibi yollara başvurur. 111
Münazara ve Eski Türk edebiyatındaki münazaraya ilişkin temel bilgilerden
sonra Gülşen-i Efkâr’ın sözü edilen sınıflamalardan hangilerine girebileceğiyle ilgili şu
bilgileri verebiliriz:
Münazara edilen bölümlerin başlıklarında daima “…nın …. ile
münazarasıdır…” gibi münazara kelimesinin mutlaka kullanıldığı cümleler
görülmektedir. Yani Arap edebiyatında münazaranın yanında kullanılan muhavere,
muaraza, mücadele, müfahere, münafere ve mümârât gibi kelimeler Gülşen-i Efkâr’da
kullanılmamıştır.
Karşılıklı konuşmaların hepsi “münazara” başlığıyla verilmemiştir.
Tartışmadan ziyade kendi halinin beyanı söz konusuysa sadece “ …beyân olunur,
…tahrîr olunur vb.” ifadeler kullanılmıştır. Bu durum sanatçının tartışmaya dayalı
anlatımla karşılıklı konuşmalardaki hal tasvirlerini ayırt ettiğini ve sadece tartışmanın
ön plana çıktığı kısımlara münazara adını verdiğini göstermektedir. Münazara ile ilgili
“bazı şairlerin karşılıklı konuşmalardan oluşan ve herhangi bir tartışmanın olmadığı
bölümlere de münazara adını verdiği” bilgisini yukarıda vermiştik. Larendeli Şânî’nin
bu grubun dışında yer aldığını ve karşılıklı konuşmalara münazara adını vermediğini
söyleyebiliriz. Aşağıdaki beyitler, “ilim”in kendi faziletlerini “rûh-ı pür-hikmet”e
anlattığı bölümden alıntıdır. Başlıkta “münazara” sözcüğü kullanılmamıştır. 112 Ayrıca
“ilim” kendi söylediklerini ispatlamak için hadisten de yararlanmıştır:
1381. Evvelâ didi nûr-ı bismillah
Yüzümi rûşen eyledi çün mâh
110 Köksal, agm, s. 576.
111 Mehmet Aça vd., age, s. 372
112 Aşağıdaki başlık altında tartışmaya dayalı beyitler olmadığını görmek için beyitlerin tümüne
bakılmalıdır. Bunun için metin kısmından sözünü ettiğimiz bölümün tüm beyitlerine bakınız.
94