türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler ... - Kütüphane

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GÜLŞEN-İ EFKÂR’IN DİL VE ANLATIM ÖZELLİKLERİ
3.1. Dil Kullanımları
3.1.1. Söz Varlığı
Gülşen-i Efkâr dinî tasavvufî içerikli alegorik bir eserdir. Bu sebeple kullanılan
sözcükler de ona göre bu yapıya uygun niteliktedir. Mesnevinin ana hikâye kısmı
dışındaki şiirlerin, Sultan Murad’ın methiyesi ve Lârende şehrengizi hariç tutulursa,
neredeyse tamamı tevhid, münâcât, na’t vb. türden dinî-tasavvufî içeriklidir. Nitekim
kullanılan sözcüklerin sıklığı da bu çerçevede şekillenir. Örneğin “ehl-i” ifadesi
tamlama içinde 60 kez, “nûr-ı” ifadesi 31 kez, “âlem”sözcüğü 40 kez, “kevneyn”
sözcüğü 14 kez, “sır-esrâr” sözcükleri 41 kez kullanılmıştır. Bu sözcükler dinî-tasavvufî
şiirlerde sık kullanılan sözcükler arasında yer alır. Buna karşılık rindâne şiirlerin
vazgeçilmez sözcüklerinden olan ve âşığı ifade eden “bülbül” sözcüğü toplamda sadece
13 kez kullanılmıştır. Bu durum eserdeki sözcük dağarcığını, ele alınan konunun
belirlediğini göstermektedir.
Gülşen-i Efkâr, alegorik bir eser olduğundan mecaz anlamlı sözcüklerin sayısı
ve sanatlı kullanımlar hiç de azımsanmayacak düzeydedir. Gerçek sevgiliye duyulan
aşkı anlatan şiirlerle İlahî aşkı anlatan şiirlerin ortak kelime dağarcığını kullandığı
bilinir. Fakat bu sözcüklere yüklenen anlamları o şiirin içeriği, sanatçının amacı belirler.
Örneğin “bülbül” sözcüğü gerçek sevgiliyi anlatırken ona âşık olan şairi, İlahî aşkı
anlatırken sâliki ifade eder. Aşağıdaki beyitte bu durumu örnekleyen bir anlatım söz
konusudur. “Gül ve bülbül”ü dünyevî aşkın dışına çıkaran “berzâh ve lâ-mekân”
sözcükleri kullanılmıştır:
1227. Rav≥a-i berza« içre bir güldür
Gülşen-i lâ-mekanda bülbüldür
Akl-ı pür-hikmetin anlatıldığı aşağıdaki beyitlerde de bir mürşit portresi
çizilirken kullanılan sözcüklerin anlamsal kurgusu tasavvufî bir metinden alındığını
açıkça göstermektedir:
40