türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler ... - Kütüphane

ifadeler vardır ki divan edebiyatında bu türden tasvirlere sık başvurulur. Örneğin
“rehberlik, yol göstericilik, aydınlatıcılık” gibi özellikler tasvir edilirken “güneş, ay,
şem’(mum) vb.” varlıklar anlatılmak istenen özelliğin imajı niteliğindedir. Mekânlar
tasvir edilirken de “cennet, kevser vb.” gibi imajlara sık başvurulur. Bu imajlar aslında
tasvirlerin edebî yönünü teşkil eder. Telmih, teşbih, teşhis, istiare, hüsn-i ta’lil sanatları
bu imajların oluşmasında temel teşkil eder. Bu imajların orijinalliği yani imajlarda
geleneğin dışına çıkılabilmesi oranında da şairin gücü değerlendirilir.
Gülşen-i Efkâr, dinî-tasavvufî konulu mesnevîler arasında yer alır. Gerek
kişiler gerekse mekânlar hayâlîdir. Mesnevide kahramanlar, kişileştirilen soyut
kavramlardan oluşur. Bu sebeple de kişilerin fizikî tasvirlerine yer verilmez. Çünkü
kahramanlar konuşma yetenekleri ve insanî kimi arzulara, yani nefse sahip olmaları
bakımından teşhis edilir. Mekân anlatımları ise süslü ve sanatlı anlatımın en çok
başvurulduğu, bir bakıma sanatçının sanat gücünü gösterdiği en önemli tasvir bölümleri
arasında yer alır. Tasvir edilen mekânın subjektifliği oranında anlatımın zenginleştiğine,
mecazların yoğunlaştığına tanık oluruz. Örneğin gerçekte bulunan bir şehir olan
Lârende tasvir edilirken şairi sınırlayan gerçek Lârende’nin görünümü söz konusuyken
hayâlî bir şehir olan “şehr-i marifet”in anlatımında şairin yaratıcılığına bağlı bir şehir
tasvir edilir. Anlatımda sanatlar ve mecazlar yoğunlaşır. Ancak bu tespitten gerçek bir
yerin tasvirinde mecazlara başvurulmadığı anlamı çıkarılmamalıdır. Sadece hayâlî bir
yerin tasvirinde mecazların çok daha yoğun bir şekilde kullanılması dikkate değer bir
durumdur.
Gülşen-i Efkâr’daki kişi ve mekân tasvirleriyle ilgili tespitlere ve örnek
beyitlere aşağıdaki alt başlıklarda yer verildiğinden burada ayrıca örnek vermeye gerek
duyulmamıştır.
3.3.3.1. Kişi Tasvirleri
Gülşen-i Efkâr’ın kahramanları kişileştirilmiş soyut kavramlar olduğundan
tasvirlerde fiziksel özellikler değil, ruhsal özellikler ağır basar. Kahramanların
karakteristik özellikleri bizzat kahramanların ağzından verilir. Ancak bu özellikler
kahramanların bakış açısındaki eksikliği göstermesi bakımından önemlidir.
Kahramanların kendilerine bakış açıları münazara şeklinde bir tartışmayla, diğer
kahraman veya kahramanların bu özelliklere veya bu özelliklerin yetersizliğine
itirazlarıyla devam eder. Kişilerin kendi eksikliklerini görememesi, diğerlerinden üstün
101