türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler ... - Kütüphane

kuruluktan kaçınarak onu mecazlarla ve hikmetli sözlerle süslediğini söyleyerek
hedefinin sadece öğreticilik olmadığını ortaya koymuştur. Bu durum onun sanat kaygısı
taşıdığını göstermektedir. Gülşen-i Efkâr’ı incelediğimizde şairin söyledikleriyle
yaptıklarının birbirine uyduğunu söyleyebiliriz. Çünkü Gülşen-i Efkâr’in bazı
bölümlerinde öğreticilik vasfı öne çıkarken bazı bölümlerde sanatsal anlatımın çok daha
yoğun olduğu görülür.
Gülşen-i Efkâr’da sanatsal kaygının en fazla görüldüğü bölümler tasvir
bölümleridir. Bu bölümlerde teşbih, teşhis, istiare ve hüsn-i ta’lil sanatları başta olmak
üzere başarılı bir edebî sanat zenginliği sergiler. Edebî sanatların sadece bir süs
olmadığı, bir eserde anlamın kuvvetlendirilmesine olanak sağladığı unutulmamalıdır.
Bu yüzden -öğretici bölümler de dâhil olmak üzere- edebî sanatların kullanılmadığı
beyitlerin oranı yüzde onu bile bulmaz.
Aşağıdaki beyitler eserin “tevhid” bölümünden alınmıştır. Beyitlerde insân-ı
kâmil “şehr-i ¡âli” teşbihiyle süslenince mühendisler bu kadar mükemmel bir şehrin
nasıl inşa edildiğine şaşırıp kalırlar. Bu şaşırma tasavvuftaki “hayret” makamını
simgeler. Mühendislerde o mükemmelliğe (insân-ı kâmil) ulaşmaya çalışan sâliklerden
başkası değildir. İki gümüş sütundan oluşan bir bina teşbihiyle süslenen, insanın
bacaklarıdır. Sonraki beyitte o iki sütunun üstüne bir gümüş sütun (insanın gövdesi)
oturtulur ve bu gümüş sütunun üstüne de ışık saçan bir cevher (baş) eklenir:
96. ¢ıldı bir şehr-i ¡âliyi bünyâd
Aña insân-ı kâmil eyledi ad
97. Anda cümle mühendisân √ayrân
İki sµmµn sütûnda itdi revân
99. Bir gümüşden sütûn itdi ∏afûr
Üstine …odı gevher-i pür-nûr
Yukarıda örneklediğimiz sanatlı anlatım sonraki beyitlerde de devam eder.
Mükemmel bir biçimde yaratılan insan vücudu bir haneye benzetilince “akıl” o haneyi
aydınlatan mum olur. Sonraki beyitte ise insan vücudunun saraya dönüştüğü görülür.
İnsan vücudu saray olunca ruh da bu sarayın padişahlığını yapar. Akıl bu padişahın
veziri, hilm de edibi oluverir:
10