türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler ... - Kütüphane

870. Kimi ¡allâme-i @evâhirdür
¡İlm-i bâ†ında kimi mâhirdür
Yukarıdaki beyitler incelendiğinde aklın kendini tavsif ederken başta teşhis,
kapalı istiare olmak üzere teşbih, telmih gibi sanatlara başvurduğu görülür. Ancak bu
teşbih ve istiarelerde benzetme yönü, fiziksel özellikler değil, benzetilen varlık veya
kavramın temsil ettiği mecazî niteliklerdir. Örneğin “»ân…âh-ı bedende bir pîrim”
mısraında beden, akıl için bir ikamet yeri olarak görülürken bu ikamet yerinde akıl,
“pir”e benzetilir. “Pir” teşbihinde benzetme yönünü fiziksel nitelikler değil, pirin sahip
olduğu saygı görme, ehil olma, yetkili olma, yönetme vb. vasıflar oluşturur.
Yukarıya alınmayan diğer beyitlerde de akıl, kendi yönetiminde olan “sem’
(işitme), basar (görme), şemm (koklama), zevk (tatma), lems (dokunma), hiss (duygu),
hayâl, vehm, hafıza ve mutasarrıf özelliklerini övüyor ve bunlar sayesinde tüm sırlara
ulaşabildiğini dile getirir.
Aşağıdaki beyitlerde kahramanlardan ilim, üstünlüğünü dile getirirken
vasıflarını kendi ağzından anlatır. Aklın kendi vasıflarını dile getirdiği ilk beyitteki gibi
ilim de kendi vasıflarını dile getirirken dür (inci) benzetmesini kullanır:
959. Didi dürr-i bi√âr-ı el†âfem
Kâşif-i sırr-ı keşf-i keşşâfem
Bilgisinin derya gibi olduğunu belirterek aklın kendini vasfederken kullandığı
dür-i musaffâyam tamlamasına ilim de başvurur:
960. Fa≥l u dânişle mi&l-i deryâyem
Gûş-ı hûşa dür-i mu§affâyam
Arş minberlerinin vaaz vereni ve dinleyenlere safa bahşeden kürsünün öğüt
vericisi olarak kendi vasıflarını dile getirir:
961. Va¡z-gûy-ı menâbir-i ¡arşem
Nâ§ı√-ı kürsi-i §afâ-ba«şem
Maddî âlemin sırlarına vakıf olan ârif ve manevî âlemin hazinelerini bulan
kâşif olduğunu belirtir. Ayrıca, ufuklar şehrinin en şöhretlisi ve o şehri nûruyla güneş
gibi aydınlatan kişisi olarak kendini vasfeder.
104