türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler ... - Kütüphane

İKİNCİ BÖLÜM
GÜLŞEN-İ EFKÂR’IN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ
2.1. Nazım Şekli
Gülşen-i Efkâr, mesnevi nazım şekliyle yazılmış bir eserdir. Mesnevinin giriş
bölümünde biri tevhid (b. 240-269), diğeri na¡t olmak üzere iki tercî-i bend vardır.
Bilindiği gibi şairler, değişik nazım şekillerinde ustalıklarını göstermek ve “giriş”
bölümündeki tekdüzeliği gidermek için bu yola başvururlar. 71 Şânî de bu yolu
izlemiştir.
Mesneviler “giriş”, “konunun işlendiği bölüm” ve “bitiş” olmak üzere üç ana
bölümden oluşur. Klâsik mesnevilerin “giriş” ve “bitiş” bölümlerinde kalıplaşmış olarak
aynı sayılabilecek alt başlıklar bulunur. “Mesnevi” adlı makalesinde İsmail Ünver de
“konunun işlendiği bölüm” için kalıplaşmış bir planın verilemeyeceğini söylerken, onun
“giriş” ve “bitiş” bölümleri için verdiği plana 72 Ahmet Kartal da birtakım eklemeler
yaparak aşağıdaki tertip sırasını oluşturur. 73
Giriş Bölümü: 1. Besmele, 2. Tahmid, 3. Tevhîd, 4. Münâcât, 5. Na¡t, 6.
Mi¡râc, 7. Mu’cizât, 8. Medh-i Çehâr-yâr, 9. Diğer din ulularına övgü 10. Padişah için
övgü, 11. Devlet büyüğüne övgü, 12. Sebeb-i te’lif
Bitiş Bölümü: 1. Hamd ü senâ, 2. Sultana övgü ve saltanatının devamı için dua,
3. Şairin eseriyle ve şairliğiyle övünmesi, 4. Tanınmış mesnevi şairleri ve eserlerini
anma, 5. Şairin eserine verdiği adı belirtme, 6. Hasetçilere, acemi ve dikkatsiz
müstensihlerle metni doğru dürüst okuyamayan okuyuculara yergi, bunların esere
vereceği zarardan Tanrı’ya sığınma, 7. Mesnevinin beyit sayısı, 8. Mesnevinin
yazılışıyla ilgili tarihler, 9. Şairin ismi, memleketi 10. Okuyucudan hayır dua isteme.
Gülşen-i Efkâr’ın “giriş” bölümünde yukarıda saydığımız alt başlıklardan
“Mu’cizât” kısmı yoktur. Ancak “Na¡t” kısmında peygamberin mucizelerinden söz
edilmiştir. Padişah Üçüncü Murad dışında herhangi bir devlet büyüğüne övgü
71
İsmail Ünver, “Mesnevi”, Türk Dili dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S. 415, 416, 417, s.
437-438.
72
Ünver, agm, s. 448-449.
73
Ahmet Kartal, “Türkçe Mesnevîlerin Tertip Özellikleri”, Şiraz’dan İstanbul’a Türk-Fars Kültür
Coğrafyası Üzerine Araştırmalar, Kriter Yay., İstanbul 2008, s. 575-576.
27