türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler ... - Kütüphane

SONUÇ
Yaptığımız inceleme neticesinde Gülşen-i Efkâr mesnevisi ve Lârendeli
Şânî’ye ilişkin tespitlerimizi şöyle özetleyebiliriz:
Gülşen-i Efkâr’ın müellifi olan şair, tezkire ve diğer biyografik kaynaklarda
Şânî, Mehmed Şânî ve İbrahim Şânî adlarıyla geçmektedir. Lârendeli Şânî’nin asıl
adının Mehmed mi İbrahim mi olduğu ya da ayrı şairler mi oldukları hakkında
kaynaklarda çelişkili bilgiler verilmiştir. Gülşen-i Efkâr mesnevisinde de şairin gerçek
adına ilişkin herhangi bir kayda rastlanmamıştır. Bu sebeple Şânî’nin gerçek adı kesin
bir şekilde tespit edilememiştir.
Gülşen-i Efkâr, dinî-tasavvufî konulu didaktik ve alegorik bir mesnevidir.
Eserin giriş bölümlerinde öğretici bir edayla kimi tasavvufî kavramları açıklama yoluna
giden Şânî, ana hikâyenin anlatıldığı bölümde ise alegoriyi ustalıkla kullanmıştır. Bu
durum, okuyucunun eserdeki alegoriyi anlamasına yönelik bilinçli bir yaklaşım gibi
görünmektedir.
Gülşen-i Efkâr’ın dinî-tasavvufî içerikli olması nedeniyle Kur’an sureleri ve
hadislerin kullanımı ve onlara yapılan göndermeler oldukça fazladır. Esere nüfuz
edebilmek için bu göndermeleri iyi idrak etmek gerekmektedir.
Eserdeki kahramanlar -akıl, ilim, hilm, devlet, rûh-ı pür-hikmet- kişileştirilmiş
soyut kavramlardır. Bu kahramanlar diyaloglar halinde “kimin daha üstün olduğu”na
dair tartışmaya girerler. Mesnevideki ana hikâye boyunca bu tartışma devam eder. Bu
yönüyle eserin münazara tarzında yazıldığı kesindir. Ancak ana hikâye kısmına
geçmeden önceki bölümlerde yer alan didaktik beyitler, söz konusu edilen tartışmadan
kimin galip geleceğini açık açık dile getiren açıklamalar içermektedir. Bu durum,
okuyucunun hikâyenin sonuyla ilgili merak unsurlarını ortadan kaldırmaktadır.
Günümüz roman anlayışında merak unsurlarının bulunmayışı bir eksiklik olarak
değerlendirilmekle birlikte, bir eserin kendi döneminin şartları ve sanat anlayışı
doğrultusunda içinde değerlendirilmesi gerektiği unutulmamalıdır.
Eserin dili, yazıldığı dönemin şiir diliyle kıyaslandığında çok ağır ya da çok
sade bir özellik taşımaz. Methiye bölümlerinde dilin Arapça ve Farsça tamlamalarla
ağırlaştığı, diyalog bölümlerinde daha sade bir hâl aldığı görülmektedir. Bu durumda
kullanılan dilin sadeliği veya ağırlığını, beyitlerin içeriği ve şairin amacı
belirlemektedir.
173