türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler ... - Kütüphane

mesnevileri “alegorik bir eser” olarak nitelendirmek yerinde olmayacaktır. Alegori,
belirli bir kurgu çerçevesinde mesnevinin bütününe hâkim olmalıdır. Bir eserde
istiarenin çok kullanılması veya kahraman adlarının istiareli bir şekilde belirlenmesi, o
eserin alegorik sayılması için yeterli değildir. Bir hikâyenin alegorik olabilmesi için
kahramanların ve diğer varlıkların adlarının yanı sıra, hikâyedeki olayın da istiareli bir
şekilde kurgulanması gerekir. Alegorik bir eserde okuyucu, zevkini, hikâyenin ikiz
manasının birbiriyle olan bağlantılarını keşfetmekten alır. 95 Nitekim Gülşen-i Efkâr’ın
da tamamında soyut kavramların kişileştirilip birer hikâye kahramanı olarak belirli bir
olay örgüsü etrafında toplandığını söyleyebiliriz. Çünkü Gülşen-i Efkâr’da hem ana
kahramanlar kişileştirilen soyut kavramlardır (akıl, ilim, hilm, devlet, rûh-ı seyrânî, rûh-
ı pür-hikmet) hem de “seyahat” olayıyla kurgulanan olay aslında manevî bir yolculuğu
(seyr-i sülûk) anlatmaktadır. Bu seyahat esnasında varılan yerler de somutlaştırılarak
anlatılan makamlardır. Bu açıklamaya göre Gülşen-i Efkâr’ın alegorik bir eser olduğu
sonucuna varabiliriz.
Yukarıda verdiğimiz açıklamaları en güzel örnekleyen bölümlerden biri dört
kahramanın (akıl, ilim, hilm ve devlet) seyahate çıkıp marifet şehrine ulaşmaları ve bu
şehirdeki en yüksek yer olan kubbe-i mevhibete varmalarının anlatıldığı bölümdür.
Masalımsı bir havada anlatılan bölümde bu dört kahraman, altın renkli
kanatları olan şahbazın sırtında çölü aşarak -güzelliklerinin cennet benzetmesi etrafında
anlatıldığı- marifet şehrine varırlar. Marifet şehri adından da anlaşılacağı üzere
tasavvufta “şeriat, tarikat, marifet, hakikat” dörtlemesinde üçüncü makamdır. Kubbe-i
mevhibet ise marifet şehrindeki en yüce mevkidir ki burada rûh-ı pür-hikmet makam
sahibidir, şehrin vâlisi olarak tanıtılır. Marifet şehrinin vâlisi istiaresi de ruh-ı pür-
hikmetin kutbü’l-aktâb olabileceği izlenimini vermektedir.
1066. Bir se√er şâhbâz-ı zerrµn-per
Bâl açup Şâm’a itdi ¡azm-ı sefer
1067. Seyr-i §a√râyı dil-güşâ itdi
Dâne-i erzeni πıdâ itdi
1068. Yine seyyâre-i felek gitdi
Cânib-i şar…a irti√âl itdi
95 Menderes Coşkun, “Klâsik Türk Şiirinde Mürekkep İstiare, Temsilî İstiare ve
Alegori”, Bilig, Yaz-2006, S. 38, s.64-65.
80