türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler ... - Kütüphane

Şânî, Türkçe deyimleri, pek sık olmasa da atasözlerini başarıyla kullanır.
Türkçe sözcük kullanımında fiillerin, yardımcı fiillerin, ek fiillerin yoğunluğu
dikkatimizi çekmiştir. Bu durum eserin tahkiyevî bir anlatıma sahip olmasıyla
açıklanabilir. Beyitlerin kısa aruz kalıplarından biriyle (Fe’ilâtün / Mefâ’ilün / Fe’ilün)
yazılması -gazellerlerle kıyaslandığında- kısa cümlelerin kullanımını yoğunlaştırmıştır.
Cümle kısaldıkça da yüklemlerin; dolayısıyla da fiil, yardımcı fiil ve ek fiillerin sık
kullanılmasını sağlamıştır. Eserde tüm sözcüklerin Arapça veya Farça tamlamalarla
kurulduğu ve içinde ek fiil dışında Türkçe sözcüğün olmadığı pek çok beyit vardır.
Ancak en sade beyitlerde bile bu durumun tersi bir kullanım söz konusu değildir. Tüm
sözcüklerin Türkçe kökenli olduğu tek bir beyit dahi yoktur. Bu durum, eserin dinî-
tasavvufî içerikli olması ve bu içeriğe sahip eserlerde kullanılan kavramların genelde
Arapça ve Farsça olmasıyla açıklanabilir.
Şânî, edebî sanatları ustalıkla kullanır. Sanatlı anlatımın eserin tasvir
bölümlerinde yoğunlaştığı görülür. Teşbih, teşhis, istiare ve tenasüp gibi sanatlar en çok
başvurduğu sanatlardır. Benzetmelerde şairin sürekli aynı benzetmeyi kullanması,
tekrara düşmesine neden olur. Bu durum özellikle kahramanların kendilerini
vasfederken kullandıkları “nûr, şem’ vb.” sözcüklerde karşımıza çıkar. Şairin harf
benzetmelerine özel bir ilgisinin olduğu dikkatimizi çekmiştir. Ancak harflerle yapılan
benzetmeler sanatçının hurufî bir şair olduğu sonucunu verecek yapıda değildir. Çünkü
bu benzetmeler Hurufîlikle bağı olmayan her Divan şairinin kullandığı türdendir.
Gülşen-i Efkâr’ın klâsik mesnevi tertibinde pek karşımıza çıkmayan en önemli
özelliği, içinde 22 beyitlik küçük bir Lârende (Karaman) şehrengizi barındırmasıdır. Bu
şehrengiz, Şânî’nin kendi memleketi olan Lârende’yle ilgili çok da ayrıntıya inmediği,
cennet benzetmesi etrafında şekillendirdiği yüzeysel bir tasvirden ibarettir. Ancak
Lârende Kalesi’nin o dönemdeki fizikî görünümüyle ilgili bilgilere de yer verilmiştir.
Eserdeki tasvirlerle ilgili dikkatimizi çeken en önemli husus ise iç mekân
tasvirlerine yer verilmeyişidir. Saraydan, köşkten bahsedilmesine rağmen bu mekânların
iç görünümüyle ilgili detaylara girilmez. Sadece o mekânların dış görünümü ve bu
görünümün bağ ve bahçeden yola çıkılarak çiçeklerle, kevserle süslenen bir cennet
benzetmesi etrafında şekillendiği görülür. Gerçek mekân (Larende) ve kurgu ya da
hayalî diyebileceğimiz hikâyenin geçtiği mekânların anlatımında da üslûp bakımından
farklılıklar ortaya çıkar. Gerçek mekânda ayrıntılara fazla değinilmezken, hikâyenin
geçtiği mekânlarda ayrıntılar ve sanatsal anlatım hissedilir derecede artar. Divan şiirinde
174