Grotowski Institute - Premio Europa per il Teatro

K
Krystian Lupa, citation
uzasadnienie
40
rystian Lupa, born in 1943, today stands as a theatrical
reference point: a special, unique, exemplary point. He is
a director who belongs to what we call, with a noble and
precise terminology, art theatre, but it is an art theatre made different
from the normal perception by this director who is more
than a director. He does not offer an auteur’s world like those of
Wilson or Kantor, nor does he content himself with the interpretation,
however brilliant, of dramatic literature, be it contemporary
or classic. Lupa’s theatre bears the mark of a cultural tradition
particular to central Europe, which he asserts and enhances to
the point of establishing it as a world vision.
A theatre in which the novel, from Dostoevski to Musil or Bernhardt,
is brought to life without in any way losing its epic dimension
or human density. A theatre of inevitable ‘extinction’ accompanied
by human somersaults and a galaxy of words put there to
throw light on behaviour, to question destinies, to legitimise murder
or to explain passion. Lupa goes back to the novels, respecting
their abundant spirit, convinced that we have to follow their
endless track of words in order to explain actions, that we must
trust them, and their characters, in their struggle to reach the
nub of being, without falling prey to their most extreme diversions.
With Lupa, the novel is an experience to which theatre devotes
itself out of a need to explain humanity and a taste for a challenge.
‘Submitting to the novel’s test’, a test of this European invention,
as Kundera put it: that is the test to which Lupa and his art submit
themselves. Not just to ‘tell a tale’, but to ‘lose oneself’ and
draw the spectator into this nocturnal maze from which he will
not escape unscathed. A subtle adventure, a perilous expedition,
a journey towards the unknown. Lupa does not try to elucidate,
nor to obfuscate - he brings the novel to the stage in the name
of an irrepressible need to explore, to move forward step by step
to the ‘forbidden part’ of our being, that part that is cut off from
social behaviour and exchange. With him we go forward, penetrating
into the ‘dark wood’. If Lupa’s theatre finds fulfilment above all
in this encounter with the novel, it happens also because of the
exceptional quality of playing that the Polish maestro achieves. His
emblematic actor, Piotr Skiba, is the proof of this penetration into
the deepest part of the self without showing an applied technique
or the pressure of an approach. We see a being alone in the face
of exceptional actions, whose complexity he tries to show – and
succeeds. Lupa’s actor charms us to the extent that he creates
in an audience the feeling that he is wedded to the unfolding of
the writing, that he is the visible presence of the writer. Which is
why the stage becomes the material presence of the page. It is
reflected and recognised, to the delight of those present in the
audience at this unique echo-play. Lupa does not put novels on
K
rystian Lupa (urodzony w roku 1943) zajmuje dzisiaj miejsce
szczególne, jedyne w swoim rodzaju, jest punktem od-
niesienia. Miejsce należne reżyserowi teatru określanego
szlachetnym i precyzyjnym terminem teatru sztuki, ale teatru
sztuki w rozumieniu niecodziennym, odmienionym przez tego
twórcę, który jest kimś więcej niż tylko reżyserem. Nie proponuje
on autorskiego uniwersum jak Kantor czy Wilson, ale nie poprzestaje
na roli interpretatora, choćby i najbardziej błyskotliwego, literatury
dramatycznej, czy to współczesnej, czy klasycznej. Teatr
Lupy nosi swoiste piętno tradycji kulturalnej Europy środkowej, do
której się odwołuje i którą wywyższa, budując z niej wizję świata.
Teatr, w którym powieści, od Dostojewskiego po Musila czy Bernhardta,
stają się ciałem, nie tracąc wymiaru epickiego i ludzkiej
głębi. Teatr nieuniknionego „wymazywania”, któremu towarzyszą
ludzkie dreszcze i konstelacja słów, mających tłumaczyć zachowanie,
poznać przeznaczenie, usprawiedliwiać morderstwo czy
wyjaśniać namiętność. Lupa powraca do powieści, szanując ich
skłonność do rozlewności, przekonany o konieczności przejścia
nieskończonych ścieżek słów, aby wyjaśnić czyny; przekonany,
że trzeba im ufać, im i postaciom, wydanym na pastwę najcięższych
klęsk, w ich wysiłku zbliżenia się do jądra bytu. Powieść
jest u Lupy doświadczeniem, na które teatr eksponuje się w imię
ludzkiej potrzeby nazwania rzeczy po imieniu – i dla smaku wyzwania.
„Wystawienie się na próbę powieści”, tego europejskiego
wynalazku, jak mówił Kundera: oto test, któremu poddaje się
Lupa i jego sztuka. I to dlatego, nie tylko dla samego „opowiadania”
– ale raczej po to, bo się „zagubić” i wciągnąć widza w ten
nocny labirynt, z którego nie wyjdzie bez szwanku. Wyrafinowana
przygoda, niebezpieczna ekspedycja, wędrówka w nieznane.
Lupa nie stara się rozświetlać, ani tym bardziej zaciemniać; wciela
powieść w teatr z niepohamowanej potrzeby eksploracji, marszu
krok po kroku w stronę „przeklętej części” bytu, części, którą
nie wolno ujawniać ani się nią dzielić. Wraz z nim posuwamy się
naprzód, docierając do „ciemnego lasu”. Jeśli teatr Lupy spełnia
się szczególnie przez spotkanie z powieściami, to także z racji
wyjątkowej klasy gry aktorskiej, którą polskiemu mistrzowi udaje
się uzyskać. Jego emblematyczny aktor Piotr Skiba daje dowód
tego najgłębszego zstąpienia w samego siebie – bez eksponowania
techniki czy podpierania się zaangażowaniem: to samotność
wobec wyjątkowych zachowań, których złożoność udaje mu
się oddać. Aktor Lupy budzi w widzach uczucie, uwodzi ich oraz
przyjmuje specyficzny spoób pisania, jakby sam był wcieleniem
pisarza. Dlatego scena staje się materialnym duplikatem strony.
Odbijają się one w sobie i wzajemnie rozpoznają, ku szczęściu
tych, którzy na widowni asystują tej jedynej w swoim rodzaju grze
echa. Lupa nie reżyseruje powieści, on je na nowo pisze na scenie.