Gewenst docenthandelen in het voortgezet onderwijs ...

3 Gewenst handelen volgens
wetenschappelijke literatuur
3.1 Inleiding
We hebben gezocht in wetenschappelijke literatuur naar aanwijzingen voor gewenst
handelen van docenten. Om dit gericht te kunnen doen, moesten keuzes worden gemaakt.
De eerste vraag was, gezien de vele publicaties die jaarlijks verschijnen over
leren, onderwijs en leraren: welke literatuur?
We besloten ons te richten op publicaties vanaf ongeveer 1985. Vanaf die tijd begonnen
namelijk internationaal allerlei opvattingen over leren en onderwijs te veranderen
en ontstond een levendige discussie over oude en nieuwe theorieën, onderzoeken
en visies, waarvan de diversiteit door het kiezen van deze ruime periode
goed kan worden gedekt. Verder lag het voor de hand publicaties te kiezen van bekende
wetenschappers, publicaties waarnaar door anderen vaak wordt verwezen, en
zowel artikelen in tijdschriften als hoofdstukken in handboeken.
Tijdens het verzamelen van mogelijk relevante publicaties bleken deze te kunnen
worden ingedeeld in vijf rubrieken: theorie en onderzoek over a) leerprocessen en
leeromgevingen, b) de dagelijkse interactie tussen een leraar en een groep leerlingen,
c) factoren voor effectief onderwijs, d) standaarden voor opleiding en beoordeling
van leraren, e) opvattingen, omstandigheden en keuzes van leraren. In de hierna volgende
beschrijving volgen we deze indeling.
Al lezend bleek dat aanwijzingen voor gewenst handelen van docenten deels expliciet
worden beschreven zodat zij direct uit de tekst kunnen worden gehaald en deels
impliciet blijven en daaruit moeten worden afgeleid. Verder stoelen ze deels op uitkomsten
van empirisch onderzoek en deels op theorie die het belang van bepaald
handelen inzichtelijk en aannemelijk maakt. Publicaties die min of meer duidelijk
uitmonden in aanwijzingen voor handelen van docenten, bevatten vaak de vermelding
dat het criterium daarbij is dat het handelen bijdraagt aan het leren van de leerlingen,
meer direct (bijvoorbeeld door een bepaalde instructieaanpak) dan wel meer
indirect (bijvoorbeeld via bevordering van de motivatie).
Het laatste aspect waarbij keuzes moesten worden gemaakt, betrof de aard van het
handelen zelf. Gelet op de behoeften van de schoolleiders die onderhavig onderzoek
hebben aangevraagd en de vernieuwende onderwijsconcepten op hun scholen, gaat
13