Gewenst docenthandelen in het voortgezet onderwijs ...

wenselijk docenthandelen die voortkomen uit theorie en onderzoek zoals beschreven
in de vorige rubriek dan in de praktijk vruchtbaar worden gemaakt?
Waar het handelen van docenten zo veelvormig is dat het moeilijk valt te typeren in
termen van een duidelijk te omschrijven theorie of model over leren, didactiek en
instructie, ligt het voor de hand dat het vooral persoonlijke eigenschappen van de
docent zijn waarvan eventuele relaties met leeractiviteiten, –processen en –resultaten
bij leerlingen zullen kunnen worden gelegd Dat is ook wat er gebeurde, toen in de
jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw onderzoek via observaties in schoolklassen in
zwang kwam (zie Shuell, 1996). Daaruit kwam naar voren dat docenten die duidelijk,
enthousiast, flexibel en taakgericht waren, hun leerlingen veel gelegenheid boden
om zich de stof eigen te maken, en zorgden voor een hoog cognitief niveau van
interactie, gemiddeld de beste resultaten behaalden.
In een ander type onderzoek dat in dezelfde periode op gang kwam, het zogenoemde
proces-product onderzoek, was men eveneens gericht op bepalende kenmerken van
effectief onderwijs. In dit geval ging men echter uit van geconstrueerde modellen
met clusters van factoren waarin men uitkomsten van reeds uitgevoerde onderzoeken
probeerde te plaatsen om zo tot conclusies te komen. Ook dit type onderzoek
heeft kenmerken van docenten opgeleverd (zie Scheerens, 2007). Naast gedragskenmerken
die vergelijkbaar zijn met de hierboven genoemde, zoals betrouwbaarheid,
inzet en flexibiliteit, zijn dit aspecten van kennis, vaardigheid en ambitie: beheersing
van de leerstof, verbale vaardigheid, hoge verwachtingen, steeds streven
naar verbetering.
Onderzoek naar de bestaande praktijk kan dus wel enig inzicht geven in wenselijk
handelen van docenten (zie vraag a hiervoor), maar niet zo duidelijk gerelateerd aan
theorie over leren en onderwijsleerprocessen. Omgekeerd kunnen resultaten van
onderzoek dat wel op zulke theorie is gebaseerd wel bijdragen aan het handelen van
docenten (zie vraag b hiervoor), maar dat gaat niet vanzelf. Docenten moeten zulke
resultaten kunnen begrijpen (en dus herkennen), accepteren (en dus geloofwaardig
en belangrijk achten en niet zien als miskenning van hun praktijk of persoon) en
kunnen gebruiken (en dus inpassen in hun praktijk). Dit zal om te beginnen afhangen
van de aard van de resultaten en de manier waarop ze worden gepresenteerd.
Resultaten kunnen de vorm hebben van beschrijvingen van ‘good practice’ (case
studies), informatie over in onderzoek gebleken samenhangen (hoe meer dit, hoe
meer dat), ontwikkelde en effectief gebleken procedures en ‘tools’ (draaiboeken en
materialen), visies, begrippen en inzichten (ideeën, woorden en kennis als gereedschap
voor denken, uitwisselen en bespreken), en redeneringen die uitmonden in een
moreel appel (bijvoorbeeld ‘gelijke kansen’) (Shulman 1986, 1987; Tom en Valli,
1990). Onderzoek naar gebruik en effecten van kennis uit onderzoek laat zien dat
19