Gewenst docenthandelen in het voortgezet onderwijs ...

ten en kunnen uitvoeren, en moeten docent en leerlingen leren hoe de docent tussentijds
de interactie en de gedachteontwikkeling in de groepen kan ondersteunen en
bevorderen. Hieruit kunnen we leren dat het vormgeven in een school en door docenten
van een vernieuwend onderwijsconcept vraagt om continuïteit (in de relatie
tussen docent en leerlingen) en cumulatieve ontwikkeling (via leerlijnen), en dus
goed moet worden doordacht en over een langere periode planmatig en in onderlinge
samenwerking moet worden aangepakt.
3.3 De dagelijkse interactie tussen docent en leerlingen
Veel van het onderzoek dat ten grondslag ligt aan de in de vorige rubriek beschreven
literatuur, is uitgevoerd bij specifiek uitgekozen zeer capabele docenten en/of in
speciaal voor het onderzoek geconstrueerde situaties. Daardoor kunnen theoretische
principes en modellen duidelijker zichtbaar worden en enigszins zuiver op hun verloop
en effecten worden onderzocht.
Uit observaties in “echte” schoolklassen komt een dagelijkse praktijk naar voren die
zeer veelvormig is, en heel complex, en wel des te meer naarmate leerlingen daadwerkelijk
eigen keuzes kunnen maken en zelfstandig en in samenwerking aan het
werk en aan het leren zijn, zoals in nieuwe onderwijsconcepten wordt beoogd (Doyle,
1986; Shulman, 1986; Glaser, 1990; Shuell, 1993, 1996). De docent (of, bij teamteaching
of teamcoaching: docenten) en leerlingen reageren op elkaar, en hun handelen
en gedrag staat daardoor in voortdurende wisselwerking. Er vinden allerlei transacties,
uitwisselingen en onderhandelingen plaats, zowel op het sociale en relationele
vlak als in termen van leerdoelen, leerstof, taken, feedback en beoordeling. De
onderlinge interacties worden beïnvloed door denkbeelden, emoties, percepties en
verwachtingen over en weer, en zijn daar op hun beurt weer op van invloed. Dit
werkt door op de leerprocessen bij de leerlingen, bedoeld en onbedoeld, en ook bij
de docent kan sprake zijn van leren. Waar docent en leerlingen gedurende langere
tijd met elkaar te maken hebben, zal ook sprake kunnen zijn van ontwikkeling (van
de betrokkenen, en van hun onderlinge relatie en interactie), waardoor het hele patroon
van processen zelf ook nog eens verschuift.
Voor ervaren docenten bevat de voorafgaande alinea mogelijk weinig nieuws (al zal
wel de mate waarin docenten de processen die zich afspelen (kunnen) onderkennen,
begrijpen, erop inspelen en ervan leren, individueel verschillen). De complexe dagelijkse
realiteit brengt wel twee vragen met zich mee die in het onderhavige onderzoek
van belang zijn, namelijk: a) kan onderzoek van die praktijk dan wel inzicht
geven in wat wenselijk handelen van docenten is?, en b) hoe kunnen inzichten in
18