Gewenst docenthandelen in het voortgezet onderwijs ...

Samenvatting
Op verzoek van de schoolleiders van tien vernieuwende scholen voor voortgezet
onderwijs is onderzocht welk pedagogisch-didactisch handelen van hun docenten
wenselijk is en waarop uitspraken daarover kunnen worden gebaseerd. Daartoe zijn
vier bronnen gebruikt: wetenschappelijke literatuur, beleidsgerichte publicaties, de
onderwijsconcepten en andere documenten van scholen, en bevraging (mondeling en
schriftelijk) van schoolleiders, teamleiders, docenten, leerlingen en stakeholders.
In wetenschappelijke literatuur wordt het wenselijk geacht dat docenten zich richten
op het bevorderen van cognitieve en metacognitieve denkprocessen bij leerlingen,
bij het analyseren en redeneren in domeinen van kennis en vaardigheid. Het gewenste
handelen omvat uitleggen, instrueren, voordoen, bevorderen van discussie, laten
oefenen, op maat hulp bieden en feedback geven en beoordelen aan een standaard,
leerlingen denkbeelden en leerervaringen laten articuleren en hen daarop laten reflecteren,
en hen aanmoedigen tot verdere exploratie. Met dit repertoire coachen
docenten hun leerlingen naar steeds meer zelfstandig denken en handelen in de betreffende
domeinen. Naast deze aanwijzingen uit de cognitieve psychologie zijn er
ook aanwijzingen uit de behavioristische traditie (gestructureerd informatie aanbieden
en vaardigheden trainen), het socio-constructivisme (laten samenwerken aan
betekenisvolle taken) en de motivatiepsychologie (aandacht voor affectieve aspecten
bij leren), en onderzoek naar gewenste kenmerken van leraren (deskundig, duidelijk,
enthousiast, flexibel en taakgericht zijn en hoge verwachtingen hebben).
In beleidsgerichte publicaties wordt voornamelijk aandacht besteed aan wat leraren
zouden moeten weten en kunnen en veel minder aan hoe ze zouden moeten handelen.
Uitspraken daarover blijven meestal beperkt tot het benadrukken van het belang
van het pedagogisch-didactisch handelen. De meest uitgewerkte uitwerking van dat
handelen is gevonden in de SBL-competenties. De laatste tijd wordt in het beleid in
toenemende mate aandacht gevraagd voor het doen van onderzoek door docenten en
voor het signaleren en begeleiden van leerlingen die met problemen kampen.
De onderwijsconcepten van de scholen refereren aan diverse tradities en benadrukken
onder meer een goed leerklimaat, gevarieerd lesgeven, leerlingen activeren, hun
zelfstandigheid bevorderen, leerlingen keuzes bieden en laten samenwerken. Ze lijken
zich meer te oriënteren op pedagogische doelen, aansluiten bij de leerlingen en
socio-constructivistische opvattingen, dan op kennis over leren uit de cognitieve
psychologie. Ze benoemen veel aspecten maar niet duidelijk vanuit een organiserend
principe of richtinggevend kader.
7