Gewenst docenthandelen in het voortgezet onderwijs ...

(want gegronde kennis ontwikkelen duurt lang) en conserverend (omdat het zich
richt op wat goed uitvoerbaar en goed meetbaar is).
Geen wonder dan dat er momenteel steeds meer aandacht komt voor onderzoek in de
school en door docenten zelf. Docenten moeten daartoe dan wel worden geëquipeerd,
en dat is opgenomen in de kwaliteitsagenda voor het opleiden van leraren van
het Ministerie van OC&W (2008b). Daarin wordt gepleit voor het duidelijk vastleggen
van het eindniveau van de opleidingen, in termen van een gezamenlijke kennisbasis,
eindtermen en examens. De opleidingen dienen dit te doen in samenwerking
met de beroepsgroep en het afnemende scholenveld. Onderdeel van het te behalen
eindniveau zou moeten zijn dat leraren opbrengstgericht en evidence-based kunnen
en willen werken: ze moeten leeropbrengsten kunnen analyseren en daarover in gesprek
kunnen gaan, en conclusies kunnen trekken voor bijstelling van het onderwijsproces.
Een en ander neemt niet weg dat het belangrijk is kennis te hebben, en dus te nemen,
van resultaten uit onderzoek dat door onderzoekers is gedaan. De scholen die onderhavig
onderzoek hebben aangevraagd, hebben hun leeromgeving en aanpak gericht
op vormen die in ons land bekend zijn geworden onder de noemer “nieuw leren”. De
laatste jaren zijn enkele daarop gerichte studies uitgevoerd op verzoek van het Ministerie
van OC&W. We vatten deze hieronder kort samen.
Teurlings e.a. (2006) stellen vast dat uitwerkingen van nieuw leren vooral betrekking
hebben op drie aspecten: een activerende leeromgeving met accent op zelfstandig
leren, werken met betekenisvolle contexten en opdrachten en integratie van vakken,
en samenwerking tussen leerlingen. Ten aanzien van actief en zelfstandig leren
wijst het beschikbare onderzoek volgens hen op positieve effecten op motivatie,
leergedrag en leerresultaten, maar het zelfstandig leren moet wel geleidelijk worden
opgebouwd, met de docent als begeleider en coach. Wat betreft het werken met betekenisvolle
contexten en integratie van vakken, laat onderzoek meer betrokkenheid,
motivatie en begrip bij leerlingen zien, maar ook hierbij is goede begeleiding door
de docent onontbeerlijk. Van samenwerking tussen leerlingen kunnen volgens onderzoek
effecten worden verwacht op motivatie, sociale vaardigheden en manier van
verwerken van de leerstof en transfer, maar de docent moet deze samenwerking wel
aanleren en begeleiden. De algemene conclusie is dat de genoemde effecten pas te
verwachten zijn op termijn, en ook alleen als de nieuwe manier van werken en leren
consequent is ingevoerd. In het algemeen hangt het te verwachten effect van dergelijke
nieuwe onderwijsvormen af van de kwaliteit van de begeleiding door de docent,
en dus zijn of haar pedagogisch-didactisch handelen. Het is daarbij ook van
belang vanuit welke opvatting over leren de docent handelt, en hoe coherent de
school de vernieuwing uitwerkt.
30