ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ - Nemertes

(Κόκκοτας 2001β, σ. 54). Το ζήτημα, ωστόσο, που κυριάρχησε στις σύγχρονες
επιστημολογικές συζητήσεις, επηρεάζοντας αποφασιστικά και το πεδίο των
αναζητήσεων στο χώρο της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών, ήταν αυτό της
φύσης, των διαδικασιών εξέλιξης και του χαρακτήρα της αλλαγής των επιστημονικών
θεωριών.
Στο ζήτημα αυτό, το ρεύμα που επικρατεί κατά το πρώτο μισό του 20 ου αιώνα είναι
αυτό του επαγωγισμού, το οποίο, με ακραία του μορφή τον Λογικό Θετικισμό ή
Λογικό Εμπειρισμό του φιλοσοφικού «κύκλου της Βιέννης» τη δεκαετία του ’20,
αναπτύσσεται σαν φυσική συνέχεια του κλασσικού θετικισμού του 19 ου αιώνα (A.
Compte, E. Mach) * . Σύμφωνα με τις αντιλήψεις των επαγωγιστών η οικοδόμηση της
επιστημονικής γνώσης πραγματοποιείται με μια διαδικασία συγκρότησης από το
μερικό στο γενικό: “Οι πρωτογενείς εμπειρίες αποκτώνται μέσω των αισθήσεων και
καταγράφονται με την περιγραφή των εμπειρικών δεδομένων. Ακολουθεί η
μετάβαση στο επίπεδο της σκέψης, όπου πραγματοποιείται η συγκρότηση των
εννοιών με αφαίρεση από τα απλά εμπειρικά δεδομένα. Η επιστήμη, ως
αντικειμενική γνώση, συνδέει τα πραγματικά δεδομένα, την εμπειρική τους
διαπίστωση και τη θεωρητική τους εξήγηση, συνιστώντας ένα αργό πέρασμα από τις
μεμονωμένες παρατηρήσεις και εμπειρίες στη γενική ιδέα. Η γενίκευση αυτή
αποτελεί την έκφραση των συσσωρευμένων παρατηρήσεων” (ό. π., σ. 55). Μολονότι
ο τρόπος με τον οποίο μεταβάλλεται η επιστημονική γνώση δεν αποτελεί το κέντρο
του προβληματισμού των επαγωγιστών, το μεθοδολογικό σχήμα που υιοθετούν για
την οικοδόμηση της γνώσης, επιτρέπει μια σχηματική διατύπωση του προτύπου
αλλαγής των επιστημονικών θεωριών (Κουλαϊδής 1994, σ.133):
“ - Η νέα επιστημονική γνώση είναι προϊόν σωρευτικής διαδικασίας.
- Η νέα επιστημονική γνώση έρχεται να συμπληρώσει ή να προεκτείνει την
προϋπάρχουσα γνώση. Προϋπάρχουσα και νέα γνώση όχι μόνο είναι σύμμετρες,
αλλά η νέα γνώση αποτελεί φυσική εξέλιξη της παλαιάς.
- Το πεδίο εγκυρότητας της επιστημονικής γνώσης καθορίζεται από τους όρους και
την ευρύτητα εφαρμογής του επαγωγικού μεθοδολογικού σχήματος. Εξέχον
χαρακτηριστικό του σχήματος αυτού είναι η προσπάθεια για επαλήθευση των
υποθέσεων.
- Η διαδικασία αλλαγής της επιστημονικής γνώσης είναι μια εξελικτική διαδικασία
που οδηγεί σε ολοένα και μεγαλύτερη προσέγγιση της αλήθειας.
- Η οριστική έκφραση νέας και έγκυρης επιστημονικής γνώσης είναι οι
επιστημονικοί νόμοι, οι οποίοι προβλέπουν την εξέλιξη παρόμοιων περιπτώσεων
που δεν έχουν μέχρι στιγμής εξεταστεί.”
Κατά τη δεκαετία του 1960 εμφανίζονται νέα ρεύματα στην Επιστημολογία και την
Ιστορία των Επιστημών με κύριους εκπροσώπους τους K. Popper και I. Lakatos
(υποθετικό-παραγωγικό ρεύμα), T. Kuhn («συμφραστικό»/πραγματιστικό ρεύμα) και
P. Feyerabend (σχετικιστικό ρεύμα) (ό.π., σ. 131). Παρά τις ρητές μεταξύ τους
διαφορές σε μια σειρά επί μέρους θέσεων -συμβατότητα και συγκρισιμότητα παλαιάς
και νέας γνώσης, ιδεολογικός χαρακτήρας της επιστημονικής γνώσης, συμμετοχή του
υποκειμενικού παράγοντα και των σχέσεων επικοινωνίας στην εξέλιξη της επιστήμης
(Κουτούγκος 1981)-, διαμορφώνουν από κοινού μια φυσιογνωμία σύγκρουσης με την
* Κεντρική ιδέα του θετικισμού είναι η υπεροχή των θετικών επιστημών με τις εμπειρικές και
πειραματικές μεθόδους τους, καθώς και η έξαρση της επιστήμης ως μοναδικού οργάνου κοινωνικής
προόδου. Οι θετικιστές, “… γνήσια φιλοσοφικά τέκνα του εμπειρισμού, διακηρύσσουν ότι κάθε έγκυρη
γνώση πηγάζει από την εμπειρία. Ακόμα και η διατύπωση γενικών νόμων στηρίζεται από πριν, ή
επαληθεύεται μετέπειτα, πάνω στην ίδια βάση: τη μαρτυρία των γεγονότων” (Αυγελής 2004 σ. 453-
456).
10